Сонсох ёстой мессэж

Cаяхан нэгэн захидал хүлээж авлаа. Захидлыг нэг уншчихаад дахин хоёр ч удаа давтан уншлаа. Яагаад гэвэл энэ захидалд Монголын ХБИ-д, ТББ-ууд тэр дундаа Монголын Сонсголын Бэрхшээлтэй Хүмүүсийн амьдралын олон талыг, туулах ёстой болдог замыг их тодорхой дүрсэлсэн байхыг олж харсан юм. Олон Улсад Монголын ХБИ-ийн амьдралыг танилцуулах үүднээс захидлыг Англи хэл дээр хөрвүүлэн тавих бодол байгаа ба энэхүү захидлыг бичсэн эзнээс нь зөвшөөрөл аван уншигч та бүгдэд энэ захидлыг толилуулж байна. 

"Сайн байна уу? 

Сонсголын бэрхшээлтэй иргэдийн төлөөлөл болохын хувьд өөрийн тухай товчхон бичье, бүх иргэдийг төлөөлж ярих гэвэл хэцүү л дээ. Сонсгол хэл ярианы бэрхшээлтэй иргэдийн хувьд боловсролын асуудал нилээн хэцүү талдаа байна. Миний хувьд 10 жилийн боловсролоо аав ээж, ах эгчийнхээ тусламжтайгаар өөрөө бие дааж эзэмшсэн гэхэд болно. Монголд ганц 29 гээд дүлий хүүхдэд зориулсан сургууль байдаг, албан ёсоор улсаас бүх дүлий хүүхдийг тэнд сургах шийдвэр гаргаж, тушаалаар суралцуулдаг байлаа. Гэхдээ ээж аав маань 29-ийн багш нартай уулзсны дараа гэртээ байлгахаар болсон. Нэг багш нь 29-д хүүхдээ сургаад бүр хэн ч биш болгоод эвдэж хаяад, сүүлдээ авахад хэцүү, хаяхад хэцүү дараатай л хүн болно доо гэсэн утгатай юм хэлсэн юм билээ.

Нэгэнт сургуульд сургахад хүндрэлтэй болохоор гэртээ дөрвөн аргын тоо болон бусад зүйл зааж өгч байсан, ерөнхийдөө би өөрөө л хүссэн зүйлсээ сурсан л даа. Гэхдээ Хими, Физик гэх мэт нарийн мэргэжлийн хичээлүүдийг бол шууд хаясан. Тэгээд Албан бус боловсролын програмаар 10 төгсөх гэрчилгээний шалгалт өгч гэрчилгээгээ авч байлаа. Тэр гэрчилгээтэй болсноор цааш их, дээд сургуульд элсэхэд амар болсон. Өөрийгөө гэрийн боловсролтой гэж маш их голдог байлаа, гэтэл олон жилийн дараа 29 төгссөн хүүхдүүдтэй танилцаж, хамт ажиллаж эхлээд үнэндээ гайхсан шүү. Тэд нар 10 жил 29-т сурсан хэдий ч бичиг үсгийн чадвар маш муу, зарим нь бичиг үсэгт тайлагдаагүй шахам байсан. Хамгийн хэцүү нь тэд ерөнхийдөө зөвхөн өөрсдийн хүрээнд, өөрсдийн соёлоор харьцдаг, олон нийтийн болоод эрүүл хүмүүсийн соёлоос үнэдээ тасархай, харь байдаг нь байсан. Хэлгүй, дүлий хүн бичгийн чадвар муутай байдаг гэж дэлхий даяар ерөнхийдөө мэдэж болох ч монголд сул сонсголтой хүмүүс нь ялгаагүй дүлий сургуулиар яваад соёлын хязгаарлалтанд ороод тийм сонин болчихсон байдаг юм билээ.

Их дээд сургуульд Баклаварт 4 жил, Мастерт бараг 2 жил нийт 6 жил сурахдаа орчуулагчтай байж үзээгүй ээ. Би өөрөө муу хэдий ч бага сага ярьдаг болохоор багш нараасаа асуух юмаа асууж, хариугаа бичүүлж аваад гардаг, ангийхаа хүүхдүүдийн хажууд сууж лекцээ бичиж авдаг, тэгээд бүх юмаа бие дааж номноос сурдаг байсан. Хааяа их бухимддаг, хувиасаа мөнгөө төлж сурч байгаа хир нь багш нараараа юу ч заалгаж чадалгүй бүгдийг бие дааж сураад явдагтаа уур хүрдэг байсан. Ангийхан маань багшийн жишээ, амьдралтай холбож ярьж байгаа хөгтэй явдал, ангийн оюутнуудын санаа оноо, асуулт зэргийг бичиж авдаггүй, бичүүлэх гэхээр уцаарлаад хичээл биш гээд өнгөрдөг байсан болохоор зөвхөн номноос уншиж, тэрийгээ лекцтэйгээ тулгах, өөрөө ном, сурах бичиг хайж олох гэх мэтээр л явж сурсан. Угаас Монгол багш нар оюутантайгаа тулж ажилладаггүй учраас энийг хангалттай гэж дүгнэдэг байсан байх.

Ерөнхийдөө сонсголын бэрхшээлтэй байх нь олон юмнаас хоцорох, мултарч үлдэх шалтгаан болдог. Өөрийгөө аль болох дайчилж амьдардаг ч заримдаа залхнаа. Шинэ хүнтэй уулзах, танилцах, хамтарч ажиллах болгондоо бүх намтар түүх, яагаад дүлий болсон, яагаад ийм байдлаар амьдарч байгаа, надтай яаж харьцвал ойлголцох боломжтой зэргийг тайлбарласаар сүүлдээ өөрөө мэдэхгүй шантардаг болчихдог юм байна. Манай Монголчууд яг одоогийн өмнө нь зогсож байгаа энэ хувь хүн нь ямар чадвартай, ямар хүн бэ гэдгээс илүү яагаад хөгжлийн бэрхшээлтэй байгаа юм, шалтгаан нь юу юм, тэгээд яаж эрүүл болом юм гээд л бидний ярих дургүй, өөрчилж болохгүй тэр асуудлыг л залхтал асуудаг.

Нийгэмд ХБ-д зориулсан шинэ боломж гарлаа, өөрчлөлт гарлаа гэдэг ч тэр нь дүлий, хэлгүй, сонголын бэрхшээлтэй хүмүүст хамаагүй байдлаар явж байна. Монголд мэргэжлийн сургуулиар бэлтгэгдсэн орчуулагч байдаггүй, мэргэшсэн, сүмд дүлий хүмүүстэй явж байгаад дохио сурсан гэх мэт орчуулагч нар байдаг, эсвэл сул сонсголтой хүмүүс өөрсдөө орчуулагч хийдэг юм. Гэхдээ маш цөөн яаж ч цуглуулаад 10 хүрэхгүй байгаа байх. Одоо энэ сонгуулиар жишээ аваад ярихад би санал өгөхгүй юм шиг байна. Хөдөөний паспорттой, хотод түр амьдарч байгаа энэ сонгуулийн нутаг дэвгэртээ санал өгөх гэхээр дүлий учраас өчнөөн тайлбар тавьж, ойлгуулах гэж махаа идэх байх, мөн ямар аргаар яаж сонууль өгөхийг сайн мэдэхгүй байгаа гээд тээршаагаад сууж байна.

Монголд ХБ иргэд хөгжиж байгаа гэдэг ч харахад дандаа тулах хөдлөх хөдөлгөөний бэрхшээлтэй, тэргэнцэртэй, хараагүй иргэд байна. Дүлий иргэд үнэндээ орхигдож байна шүү. Ганц нэг хүн сургууль төгссөн, сургуульд элссэнийг амжилт, үсрэлт гэж дүгнэж болохгүй байх. Тэр хүмүүсээр жишээ авахаас бус өөр бусад хэрэгтэй юм одоогоор гараагүй байх шив дээ.

Гадагш сурах тухайд гэвэл Монголын дүлий хүмүүсээс нутагтаа TOEFL, IELTS өгөөд сургуульд шалгарсан хүн үнэндээ байдаггүй штэ. Галладуетийг өмнө нь нэг ах төгссөн, одоо нэг охин сурч байгаа. Энэ хүмүүс 2-3 жил тэндээ тэтгэлэгээр англи хэл сурч байж цааш магистрын түвшний сургалтанд орсон хүмүүс байдаг юм. Өөр хэд хэдэн дүлий залуус англи хэлний сургуульд нь элссэн ч хувиасаа төлбөрөө төлж дийлэхгүй гарсан юм билээ.

Монголд англи хэлний сургалтын төвүүд дүлий хүнийг бараг авдаггүй, авлаа гэхэд багш нар нь харьцаж, зааж чадахгүй, дохио мэддэггүй учраас бас л биеэ даагаад сурах болдог. Тэгээд олон улсын стандартад тэнцсэн шалгалтыг нь өгье гэхээр бас шалгалта авах газар олддоггүй юм билээ.

Дүлий иргэдийн нийгэмлэгийн хувьд дүлий хүмүүс ерөөсөө нэгдэж чадахгүй байна. Дүлий хүмүүсийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг 44 ТББ байгаа. Гэхдээ дарга нар нь хоорондоо таарамж муутай, ихэнхи ТББ нь бусдыг дагаж байгуулсан ч ур чадвар хүрэхгүй, үйл ажиллагаагаа явуулж чадахгүй болоод ажилладаггүй юм шиг билээ. 

Дэлхийн дүлий иргэдийн холбооны гишүүн Монголын Дүлий Иргэдийн Нийгэмлэг гэж байгаа. Гэвч даргых нь эрх аль 2007 онд дууссан, хэсэг дүлий хүн нэгдэж хурал зарлаад 2007 онд өөр хүнийг даргаар сонгосон ч хуучин дарга нь тамга тэмдгээ өгөхгүй зугтаагаад өнөөг хүрсэн. Одоог хүртэл өөрийгөө дарга гээд гадаадад хурал зөвөлгөөнд явсаар байгаа. Харин дотооддоо юу ч хийдэггүй. Даргаа солих гээд ядчихсан, дарга нь заавал таг дүлий, хэлгүй хүнд л тамгаа өгнө гэж зүтгээд бас сүүлдээ дүлий хүмүүс өөрсдөө дүлий, сул сонсголтой хүмүүс тусдаа байх нь зөв, хоёр тусдаа холбоо байгуулвал зөв гэсэн юм ярьж гарч ирээд асуудал үүсээд байгаа юм билээ.

Таныг сурах боломжийн талаар асуусан болохоор өөр дээрээ жишээ аваад сонсголын бэрхшээлтэй, хэлгүй дүлий хүмүүс яаж амьдарч, сурч байгаа талаар нуршуу юм бичлээ. Дүлий хүмүүсийн байдлыг ойлгоход бага болов ч тус болно гэж бодож байна.

Уншсанд баярлалаа.

Хүндэтгэсэн,

Монгол улс хүртээмжтэй орчиныг бүрдүүлэх ёстой.

Өнөөдөр, би, амьдарч байгаа орчиноо хүртээмжтэй байдал талаас нь харуулсан хэдэн зураг тавиж та бүгдтэй хууваалцахыг хүслээ.  

Гадны оронд амьдарч байгаадаа бардуулах гэсэн үүднээс биш, харин хүртээмжтэй орчинг хэрхэн бүгдэд \бэрхшээлтэй болон бэрхшээлгүй гэдгээс үл хамааран\ зохистой хийж болох вэ гэсэн шийдэлийг түгээхийг зорилгоо болголоо.

Миний хамгийн их хэрэглэдэг нийтийн тээвэр бол цахилгаан - галт тэрэг. Ихэнхдээ галт тэрэгний шал нь гаднах тавцантайгаа нэг түвшинд байдаг ба тэргэнцэртэй шууд орход хүртээмжтэй байдаг. Галт тэрэг зогсход төмөр тавцан гарч ирээд, хөдлөхөд нь цааш ордог. 

Хоёр вагон тутам хүртээмжтэй 00-ийн өрөөтэй. Ингэхдээ ямар ч хүнд зохистой, хүртээмжтэй байхыг бодолцсон ба орон зай нь хангалттай байдаг.

Зарим хуучин болон орон нутгийн галт тэрэгнүүдэд хэрэглэдэг өргөгч лифт.

Энэ бол автобусанд яваа ХБ-тэй зорчигчийн зорьсон буудалдаа буухдаа дарах товчлуур.  

Дээд талын дэлгэцээр буух буудлаа харна. Сонсголын бэрхшээлтэй хүмүүст их хүртээмжтэй.  Мөн буудал бүрийг урьдчлан зарладаг тул харааны бэрхшээлтэй хүмүүст мөн хүртээмжтэй.

Энэ бол тэргэнцэртэй хүмүүст орход тусалдаг нугасан тулгууртай  налуу зам. Үүгээр ХБИ-ээс гадна, настангууд болон тэрэг түрсэн ээжүүд их явдаг. Монголд хэрэглэхэд их боломжтой, өртөг багатай шийдэл гэж бодож байгаа.

Шуудангийн Газар.

Төмөр зам руу орох гарц\орц нь энгийн шатнаас гадна налуу замтай.

Галт тэрэгний хуваарийн тухай мэдээлэл нь тоон самбар болон зарлал хэлбэрээр зарлагддаг байдал нь мэдээллийн хүртээмжтэй байдлыг хангаж байдаг.

Автобусанд байсантай ижил мэдээллийн систем. Товчлуур, Тоон Самбар, Дуут Дохио.

Товчлуур нь тэргэнцэртэй болон өөр ямар ч хүнд хялбар байх өндөрт байрлсан ба зөөлөн даралттай.

Нэгэн ТВ сувгаар ийм нэгэн хүн хөтлөгч хийж байхыг харлаа.  Харин  Монголд бидэнд ХБИ-р ТВ-ийн нэвтрүүлэг хөтлөхийг зөвшөөрөх үү? Та юу гэж бодном?