Report on Disability Rights in Mongolia to UN /UPR/

1. GENERAL SITUATION

According to the statistics of 2009, there are 80796 persons with disabilities registered. It occupies 3% of the total populations of Mongolia. Among them 37079 (45.8%) are female disabled people. 44.9% live in urban area and 50.1% live in rural area. Only amount of persons with disabilities who got pension from the State were 93507 persons in 2009 by news of the Ministry of Social Welfare and Labor, Mongolia. However the identification of the people with disabilities is not satisfactory level that it is not matching to the world statistics of the persons with disabilities, which is 10% of the total populations according to the World Health Organization estimation. There is another number as unofficial data is going on among the public, which is 121.000 persons with disabilities in Mongolia.

Continued in photo format in the below

НҮБ-д ХБИ-ийн эрхийн тухай тайлан өргөн барьсан

1.      ЕРӨНХИЙ БАЙДАЛ

Монгол улсад 2008 оны эцсийн байдлаар улсын албан ёсны статистик мэдээллээр 79.000

гаруй ХБХ бүртгэлтэй байна. Энэхүү үзүүлэлт нь нийт хүн амын 3.2%-г эзэлж байгаагаас

гадна нийт хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн 44.9% нь хотод, 50.1% нь хөдөө орон нутагт

амьдарч байна гэсэн статистик тоо байна1. 2009 оны байдлаар НХХЯ-ны мэдээнээс тооцон

үзвэл улсаас тэтгэвэр авч байгаа ХБХ-ийн нийт 93507 байна. Дэлхийн Эрүүл мэндийн

байгууллагын гарсан үнэлгээгээр ХБХ-ийн тоо тухайн улсын хүн амын 10%-тай ядаж

тэнцэхгүй тохиолдолд уг статистик мэдээ шаардлага хангаж чаддагүйх тухай мэдээлсэн. Олон нийтийн дунд нилээн өргөн хэрэглэгддэг албан бус статистик мэдээ байдаг. Энэ мэдээгээр монгол улсад 121000 хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн байна гэсэн мэдээ байна.

Үргэлжлэлийг нь доорхи зурган файлаас харна уу ...  

"Эцэг эхчүүдийн зөв хандлага, хичээл зүтгэлийн үр дүнд хүүхдийнх нь бие сайжирдаг" - Т.ТУЯАЖАРГАЛ

Сүүлийн үед тархины саа, тархины усжилттай хүүхдүүдийн тоо нэмэгдсээр байна гэж ярих боллоо. Тэгвэл энэ өвчин юунаас үүдэлтэй, хэрхэн сэргийлж болохыг мөн нэгэнт ийм өвчинд нэрвэгдсэн хүүхдүүдийг жирийн хүүхдийн хэмжээнд хүртэл хөгжүүлэх боломжтой эсэх талаар “Ээлтэй-Ертөнц” ТББ-ын тэргүүн Т.Туяажаргалтай уулзаж ярилцлаа. 

Тэрээр  “Хөгжлийн бэрхшээл” гэх хөшигний цаана нуугдах хүүхдүүдийг хөжүүлэхийн төлөө зорьж, зүтгэж байгаа нэгэн.

Юуны өмнө байгууллагынхаа талаар товчхон танилцуулахгүй юу?

Бид тархины усжилт, тархины саа оноштой хүүхдүүдийн төлөө ажиллаж байна. Байгуулагдаад нэг жил боллоо. Энэ хугацаанд нийслэлийн болон Дорноговь аймагт байгаа 0-16 насны дээрх оноштой хүүхдүүдийн судалгааг гаргасан. Судалгаа хийж байх явцад цэцэрлэгийн ангийн хүртээмж муу байгаа нь харагдаж байсан. Тиймээс  “Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг хөгжүүлэх төв”-ийг байгуулахаар шийдэж, БГД-ийн 87-р цэцэрлэгт нэг ангийг тохижуулан ажиллуулж байгаа.

Намар нээлтээ хийж байсан санагдаж байна?
Уг нь тавдугаар сард хүүхдүүдээ хүлээж авч эхэлсэн юм. Нээлтээ 8 дугаар сарын 31-нд хийсэн. Олон байгууллагууд туслаж дэмжсэн. Бүгдийг нь хэлмээр байна. Анх энэ ангийг байгуулах гээд сэтгэл шулуудахад, БГД-ийн ЗДТГазрынхан саналыг маань дэмжиж, 87-р цэцэрлэгийн эрхлэгч Г.Нэргүй хамтран ажиллахаар болсон нь маш их урам хайрласан. Мөн “Эрдэнэт Хивс” ХХК цэцэрлэгийн орчинд тохирсон хивс хандивлаж, “Номин их дэлгүүр”-ийн эрхлэгч анхны хөрөнгийг олоход тусалж байсан. Түүнчлэн “Ган Шанд”, “Ган Брос”, “Начин Заан”, “Монос”, “Монгол Бөхийн Өргөө”, “Мөнгөн цонх”, “Га Нам Сон”, Солонгосын “Lions rotary club 354-р дүүрэг”, “Тамир ротари клуб” гээд олон байгууллага, хүмүүс хүүхдүүдийн маань төлөө хамтран ажилласан. Мөн  биднийг дэмжиж, хийж байгаа ажлыг маань тухай бүрт бусдад дамжуулж байсан хэвлэл мэдээллийнхэн та бүхэндээ баярлалаа.

Төвийн ажил хэр урагштай байна даа?

Анги маань 12 хүүхэд хүлээн авах боломжтой. Тусгай хэрэгцээт хүүхдүүд учраас ортопедийн хэрэгсэл гээд жирийн ангийг бодвол ялгаатай зүйл их. Гэхдээ тархины саа, тархины усжилт оноштой хүүхдүүд оюуны ухааны хувьд эрүүл, зөвхөн булчингийн таталт, чангаралттай байдаг юм. Багш нар маань өдөр бүр биеийн засал хийж, хүүхэд бүхэнтэй тулж ажиллаж байгаа. Булчингийн чангарлыг  сулруулах хэцүү л дээ. Нэг дасгалыг хэдэн долоо хоног хийж байж үр дүн харагддаг. Ямартай ч, тодорхой дэвшилд хүрч байна. Олон хүмүүсийн итгэл, сэтгэл хүүхдүүдэд маань өөрчлөлт авчирна гэж бид найдаж байгаа.

Судалгаа хийсэн гэсэн. Ийм оноштой хичнээн хүүхэд бүртгэгдээд байгаа вэ?

Нийслэлийн хэмжээнд 1000 орчим хүүхэд байгаа. Гэхдээ зөвхөн хороо, дүүрэгтээ бүртгэлтэй хүүхдүүд. Цаана нь хөдөө орон нутгаас хүүхдээ эмчлүүлэхээр орж ирээд бүртүүлээгүй байгаа хэдэн хүүхэд байгаа нь тодорхойгүй.

Тархины саа, тархины усжилт юунаас үүсдэг юм бол? Хэрхэн сэргийлэх вэ?

Шалтгааныг нь тодорхойлох гэж олон улсын эрдэмтэд одоо болтол ажилласаар байгаа. Яг тодорхой бус. Гэхдээ тархинд очиж байгаа хүчилтөрөгчийн дутагдлаас болж эд эс үхжиж, усжилт үүсч байна гэж мэргэжилтнүүд тайлбарладаг. Урагт тавих анхаарал их хэрэгтэй юм шиг санагддаг. Хэрэв урагт хүчилтөрөгч дутагдвал тархины хөгжилд муугаар нөлөөлдөг. Хүчилтөрөгчийн коктейлийг эмчийн зааврын дагуу хэрэглэх хэрэгтэй. Бие давхар байгаа эх сэтгэлзүйн хувьд тайван байж, өөртөө хяналт тавих нь чухал. Гэхдээ энэ нь биеэ чагнаад суухын нэр биш шүү. Мөн жирэмсний хордлого нөлөөлдөг гэж сонссон. Түүнчлэн хүүхдийг нярай үед нь хэвийн өсч байгаа эсэхийг сайн хянаж байх хэрэгтэй.

Хэвийн өсч байгаа эсэхийг яаж мэдэх вэ?

Би эмч биш болохоор нарийн зүйлийг хэлж мэдэхгүй. Гэхдээ энэ чиглэлээр юм хийж байгаагийн хувьд харьцангуй мэдээлэлтэй болоод байгаа юм. Хүүхдийн хөгжлийг 12 сар хүртэл харуулсан хүснэгт бий. Тухайлбал, нэг сартай хүүхэд эргэж хөрвөөж, ганганаж чаддаг. Хэрвээ толгойгоо даахгүй бол хөгжлөөр хоцрогдож байна гэсэн үг гэх мэтчилэн нярай хүүхдийн чадваруудыг тодорхой дурдсан байдаг. Энэ нь аль ч өрхийн эмнэлэгт байгаа. Хүүхэд уг хүснэгтийн үзүүлэлтээс ямар нэг зүйлийг хийж чадахгүй байгаа бол мэргэжлийн эмчид хандах хэрэгтэй.

Хүүхдүүд хөгжих боломжтой гэж та хэлсэн, тодорхой жишээ дурдах уу?

Тийм шүү. Хэдий хөгжлийн бэрхшээлтэй ч гэсэн жирийн сургуулийн 9 дүгээр ангид онц сураад, ангийн дарга хийж байгаа, шүлэг зохиож, зураг зурж, компьютер засдаг, юм нэхэж оёдог гээд бахархууштай хүүхдүүд цөөнгүй байдаг. Тэднийг ингэж өсгөсөн аав, ээжүүдийг нь үнэхээр урамшуулмаар санагддаг юм. Эцэг, эхчүүдийн зөв хандлага, хичээл зүтгэлийн үр дүнд хүүхдийнх нь бие сайжирдаг гэдгийг амьдрал дээр харуулсан жишээ зөндөө байна. Манай байгууллага хүүхдийнхээ төлөө тэмүүлж байгаа эцэг, эхчүүдийг дэмжих чиглэлтэй ажиллаж ирсэн.

Хүүхдээ жирийн хүүхдийн түвшинд хүргэхэд эцэг эхчүүдийн хамгийн гол анхаарах зүйл юу вэ?

Биеийн засал, хөдөлгөөн сайн хийлгэх хэрэгтэй. Сувилагчид өдөрт гурваас доошгүй удаа хөдөлгөөн хийх хэрэгтэй гэж зөвлөдөг. Үүнийг л дагах хэрэгтэй. Аав, ээж нь хүүхдээ хэр асарч байгаа нь хүүхдийн биеийн байдлаас тодорхой харагддаг. Зарим хүүхэд хагалгаанд орох шаардагатай байдаг л даа. Тэгж байж булчин суларч, хөлд орох боломжтой болдог. Хүүхдийнхээ төлөө явж байгаа өрх толгойлсон эхчүүд олон байна. Тэд маань өөрсдийн боломжоороо хүүхдээ асарч байгаа ч хагалгаанд орох зардал зэргээс болоод хөгжиж буй хүүхдийн ирээдүй тодорхой бус болж байна.

Танай байгууллага тэр хүмүүст тусламж, дэмжлэг үзүүлдэг үү?

Бидэнд хүсэлт, өргөдөл их ирдэг. Ихэнх нь эмчилгээний зардалгүй болохоор хаана, хэнд хандахаа мэдэхгүй байдаг. Мөн хүүхдээ хараад олон жил гэртээ суусан болохоор хийх ажил олдохгүй байна гээд л өөрсдийн асуудлаа шийдвэрлэх арга зам байна уу гэж ханддаг. Манай байгууллагын хувьд одоохондоо зардал мөнгөний тал дээр дэмжих боломжгүй л байна. Гэхдээ “100 төгрөг”, “Зуны эмчилгээнд зориулсан хандивын аян” зэрэг нийтийг хамарсан ажлуудыг зохион байгуулсны үр дүнд гурав орчим сая төгрөг цуглуулж, дөрвөн хүүхдийг “Шаргалжуут”-ын рашаан сувилалд явуулж, хоёр хүүхдийн эмчилгээний зардал, хоёр хүүхдийн компьютер оношлогооны зардлыг шийдвэрлэж чадсан. 

Нэг хүүхдийн хагалгаа ямар өртөгтэй байдаг вэ?

Тархинд хурсан усанд гуурс тавих,  булчин суллахын тулд шөрмөс сунгах зэрэг хагалгааг хамгийн багадаа сая орчим төгрөгөөр хийж байгаа. Гэхдээ хаана хийлгэхээс шалтгаалж үнийн хувьд өөр. Манайд бүртгэлтэй 1000 орчим хүүхдээс хагалгаа хийлгэх зайлшгүй шаардлагатай гэсэн таван хүүхдийг сонгон авч, хандивын аян зарлаад байгаа. “Скай” их дэлгүүр, “The Bull” ресторан зэрэг газрууд энэ ажлыг дэмжин хайрцаг байршуулаад байна.

Уучлаарай, нэг зүйлийг асуухгүй өнгөрч чадахгүй нь. Та сэтгүүлч мэргэжилтэй хүн, яагаад энэ салбарт ажиллах болов?

2007 онд хүү маань тархины усжилт оноштой болсон. Эрүүл гүйж явсан хүү минь гэнэт л явахгүй, ярихгүй болчихоор хэцүү байсан л даа. Эхний нэг жил яахаа ч мэдэхгүй өнгөрлөө. Одоо миний хүү гүйж, тоглож, хүнтэй харилцаж, үг хэлдэг болоод байгаа. Дараа жил сургуульд орно. Нэгэнт энэ зовлонг биеэр туулсан болохоор ийм оноштой бусад хүүхдүүдэд, тэдний ээж аавуудад нь туслахаар шийдэж, бидний хэдэн эхчүүд нийлж энэ байгууллагыг үүсгэсэн юм.

“Ээлтэй ертөнц” ТББ-ын цаашид ямар ажлууд хийхээр төлөвлөж байгаа вэ?

Хөгжлийн бэрхшээл гэхээр хүмүүст оюуны болон харааны, сонсголын бэрхшээл гэсэн ойлголт байдаг. Тархины саа, тархины усжилтын тухай ойлголт маш дутмаг байгаа нь анзаарагддаг. Бид энэ сард “Хүмүүнлэг Монголыг хамтдаа бүтээцгээе” гэсэн уриан дор зохион бичлэгийн уралдааныг нийслэлийн зургаан дүүргийн ЕБС-ийн сурагчдын дунд зарлаад, Баянгол дүүргийн сурагчдын ирүүлсэн бичлэгээс шалгаруулаад байна. Энэ нь хүүхдүүдийн дунд үнэн зөв мэдээлэл, эерэг ойлголтыг өгөхөд чиглэгдэж байгаа юм. Цаашдаа хэрхэх ухаанаа олохгүй хүүхдээ харан суугаа эцэг, эхийн хандлагаас эхлээд нийгмийн хандлагыг өөрчлөхөд чиглэсэн олон ажлыг хийхээр төлөвлөж байна даа.

Богино хугацаанд хийсэн ажил, хэлэх үгтэй байгаа та бүхэнд амжилт хүсье. Хүний төлөө цохилох зүрх бүхэн ариун байж, Хүүхдийн төлөө тэмүүлэх зам мөр тэгш байг гэсэн мөртөөр ярилцлагаа өндөрлөе.

Эх сурвалж: “Алтангадас” сэтгүүл Э.Ила

http://www.setguul.altangadas.mn

Mongolia’s Disabled Community Deserves Special Recognition and Praise

A unique two-week study tour of Mongolian DPOs
to the United States.

December 3 marks International Day for People with Disabilities, an event observed around the world since it was first established by the United Nations back in 1981.  It also provides a welcome opportunity to reflect on the ways in which the international community can interact with Mongolia's disabled population. For the US embassy, this interaction takes many forms:

Last year, the alumni association for Mongolians who have participated in US government exchange and scholarship programs organized two English language learning camps for disabled Mongolians, one focused on youth and the other involving adults.  The camps, held at Nairamdal north of Ulaanbaatar and in the city at a National University of Mongolia dormitory, each lasted three weeks and involved 34 participants.  The group has also come together for several follow up activities over the past year, including a project to support physical therapy for some of the participants.  

This past August, the US Embassy arranged for Andrew Imparato - President and CEO of the American Association of People with Disabilities based in Washington, DC - to visit Mongolia.  His conversations with Mongolian officials and NGO representatives focused on the ways in which his organization educates the public, advocates for disability rights and helps realize the promise of the American Disabilities Act, important legislation that enshrines into law disabled rights across America.

In November, our Embassy joined with the Mongolian NGO "Wind Bird" to sponsor a unique two-week study tour to the United States.  Ten Mongolians participated, seven of them disabled.  Their two-week journey included meetings with White House Adviser on Disability Rights Kareem Dale and State Department Adviser on Disability rights Judith Heumann.  In addition, the group saw at first hand US approaches to disability issues in Washington DC, Seattle, Baltimore and elsewhere.  In their own words, participants returned "inspired" and "motivated" to adapt some of the "lessons learned" from their trip to Mongolia.

Over the past two years, USAID through Mercy Corps has implemented the $200,000 "FIELD" project focused entirely on disability concerns.  The initiative is designed to advance goals of the UN Convention on the Rights of People with Disabilities, a 2007 protocol to which Mongolia is a signatory.  Activities so far have included outreach to the Mongolian public and training for local officials.  In addition, FIELD funds Mongolian NGOs working on disability issues in Ulaanbaatar, Arkhangai, Uvurkhangai and Dundgobi.

Virtually every US-sponsored cultural event over the past year -- including the well received concert tour by the Grammy award-winning band Ozomotli from Los Angeles in July and visits by the Ari Roland Jazz Quartet from New York last winter and again this fall -- has included outreach to Mongolia's disabled community.

At a more personal level, I have been honored to meet a number of disabled Mongolians with amazing personal stories:

• Journalist and media commentator Badamkhand Dologorsuren, founder and head of "Wind Bird," edits "One of Us," a pioneering program on Educational TV that focuses on issues especially relevant to Mongolia's disabled population.
• Entrepreneurs such as Bat-Erdene Dulmaa, Chuluunchimeg Chuluunbaatar and Bayanaa Bataakhuu run home businesses that produce high quality leather, cashmere and felt products.
• Physical therapist Enkhtuya Tserendash, founder of the Takhilt rehabiliation center, has so far provided medical and life skills training to more than 5,000 Mongolians.
• Although not himself disabled, Tseren-Ochir as the father of a severely disabled child founded an NGO in Baiganuur called “Children of the Sun” to assist families with disabled children and is now working hard to establish a place for them to meet on a regular basis. 
• Youth leader Undrakhbayar Chuluundavaa, a board member of the Association of Wheelchair Users of Mongolia, studied for a year in Japan and is now making disabled Mongolians more aware of various scholarship opportunities.
• Youth leader Oidov Vaanchig, having received lengthy medical attention several years ago at the Los Angeles Children's Hospital, worked for the Mercy Corps "FIELD" program while also inspiring other disabled Mongolians to explore opportunities in education, training and other areas.
• Altantsetseg Choi and Begzsuren Jamsranjav of the Ulaanbaatar Public Library, in cooperation with the Mongolian Federation for the Blind, are leading the way to bring books and cutting edge information technology to the Mongolian blind community.  Their proposal was chosen among 324 applications worldwide by the Public Library Innovation Program organized by the Gates Foundation to establish a DAISY talking books center for training and development of blind and partially blind citizens throughout the country. 
• Erdenebold Uyanga, her sight impaired from an early age, received a Fulbright scholarship to study in the United States; she returned to Mongolia with Gladys, Mongolia's first "guide dog" - and now heads up the alumni outreach program at the US Embassy in Ulaanbaatar.

While these and many other disabled Mongolians deserve special recognition on December 3, their work continues throughout the year.  As an Ambassador and former aid worker, it is inspiring to see the level of interest and commitment that is demonstrated by such individuals on a regular basis.  And, speaking for the entire US Embassy, it is gratifying to play even a small part in promoting the inclusion of people with disabilities in every aspect of the political, social, economic and cultural life of Mongolia.

Source: http://mongolian.mongolia.usembassy.gov

Монголын хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд өөрсдийгээ хүлээн зөвшөөрүүлэх, магтаал сайшаал хүртэх эрхтэй.



Монголын ХБИ ТББ-ууд хамтран Америк орноор 2
долоо хоног танилцах аялал хийсэн нь



Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага 1981 оны 12 сарын 3-ны өдрийг анх Олон улсын хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн өдөр болгосноос хойш дэлхий даяараа энэ өдрийг тэмдэглэсээр ирсэн билээ. Энэ өдөр олон улсын хамтын нийгэмлэг Монголын хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдтэй хэрхэн хамтран ажиллаж буй тухайгаа бодож эрэгцүүлэх  боломж олдож байна.

 АНУ-ын ЭСЯ-наас олон төрлийн үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас дурьдвал:

• АНУ-ын Засгийн газрын тэтгэлэгт болон солилцооны хөтөлбөрт оролцсон монгол төгсөгчдийн холбоо  өнгөрсөн жил  хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан англи хэлний зуны сургалтыг хүүхэд ба насанд хүрэгчдийн гэсэн ангиллаар Найрамдал зуслан болон Монгол Улсын Их Сургуулийн оюутны байранд зохион байгуулсан билээ. Тус бүр нь 3 долоо хоног үргэлжилсэн эдгээр сургалтанд 34 хүн хамрагджээ.  Мөн энэ холбоо  зарим оролцогчдыг физик эмчилгээнд хамруулах  зэргээр хэд хэдэн төслийг хэрэгжүүлсэн юм.

• Өнгөрсөн 8-р сард Вашингтон хотноо байрлах Америкийн хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн холбооны (АХБИХ) Ерөнхийлөгч бөгөөд Гүйцэтгэх захирал Эндрю Импаратог АНУ-ын ЭСЯ Монголд урьж авчирсан юм. Монголын төр засгийн болон төрийн бус байгууллагуудын төлөөлөлтэй хийсэн түүний уулзалтууд  хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн талаар олон нийтэд мэдлэг олгох , тэдний эрх ашгийг хамгаалах, мөн АНУ даяар хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрх ашгийг хуульчилсан эрх зүйн нэн чухал акт болох  Америкийн хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн тухай хуулийн заалтуудыг хэрэгжүүлэхэд АХБИХ-ны гүйцэтгэж буй үүргийг танилцуулахад  чиглэсэн байна.

• Энэ оны 11-р сард  ЭСЯ  “Салхич шувуу” нэртэй Монголын ТББ-тай хамтран Америк орноор 2 долоо хоног аялах танилцах аяллыг санхүүжүүлсэн ба үүнд 10 хүн оролцсоны 7 нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд байжээ. Тэдний аяллын хөтөлбөрт хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн  асуудал хариуцсан Цагаан ордны зөвлөх Карим Дэйл, мөн Төрийн департаментад энэ асуудлыг хариуцсан зөвлөх Жудит Хойманн нартай хийсэн уулзалтууд багтсан байна. Мөн тэд Вашингтон, Сиатл, Балтимор болон өөр хотуудаар аялж, Америкчууд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийнхээ асуудлуудыг хэрхэн шийдэж байгаатай өөрийн биеэр танилцжээ. Тэд энэ аяллын үеэр сурсан зарим зүйлээ Монголдоо хэрэгжүүлэхээр өөрсдийнх нь хэлснээр маш их “урам зоригтой” бас “итгэлтэй”  эргэж ирсэн билээ.

• Өнгөрсөн 2 жилд АНУ-ын  Олон улсын хөгжлийн агентлаг нь “Мерси кор” байгууллагаар  дамжуулан хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн асуудлуудад бүхэлдээ чиглэсэн 200 мянган ам. долларын “Фийлд” төслийг хэрэгжүүлжээ. Энэхүү санаачлага нь Монгол Улсын нэгдэн орсон  Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрхийн тухай 2007 оны НҮБ-ын конвенцийн зорилтуудыг хангах чиглэлээр  ахиц гаргах зорилготой юм. Одоогоор Монголын олон нийтэд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн талаар танин мэдүүлэх,  мөн орон нутгийн төрийн албан хаагчдад сургалт зохион байгуулах зэрэг үйл ажиллагаа явуулаад байгаа  “Фийлд” төсөл нь Улаанбаатар, Архангай, Өвөрхангай, Дундговь аймгуудад хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн  асуудлуудаар ажиллаж буй Монголын ТББ-уудыг санхүүжүүлж байна.

• Грэммийн шагналт Лос Анжелесын Озоматли хамтлагийн 7-р сард хийсэн олны таалалд нийцсэн тоглолт,  Нью Йорк хотын Ари Роланд жааз дөрвөлийн өнгөрсөн өвөл болон энэ намар  хийсэн тоглолтууд гэх мэт өнгөрсөн жил АНУ-ын ЭСЯ-наас зохион байгуулсан соёл, урлагийн бүхий л арга хэмжээнд Монголын хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг оролцуулсан билээ.
  Харин миний хувьд, гайхалтай намтар түүх бүхий  хөгжлийн бэрхшээлтэй хэд хэдэн хүнтэй биечлэн танилцах завшаан тохиолдсон юм.

• Сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн тоймч, “Салхич шувуy” төрийн бус байгууллагыг үндэслэн байгуулагч бөгөөд тэргүүн, Монголын хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн асуудлуудыг хөндсөн анхны хөтөлбөр болох“Боловсрол” телевизийн  “Бидний нэг” нэвтрүүлгийн редактор Долгорсүрэнгийн Бадамханд.

• Сайн чанарын савхи, ноолуур, эсгий эдлэл үйлдвэрлэж, хувиараа бизнес эрхэлдэг Бат-Эрдэнийн Дулмаа, Чулуунчимэгийн Чулуунбаатар, Баянаагийн Батаахүү нар.

• 5000 гаруй Монгол хүнийг эмчилгээний арга зүй болон амьдрах арга барилд сургасан “Тахилт” сэргээн засах эмчилгээний төвийг үндэслэн байгуулагч, физик эмчилгээний эмч Энхтуяагийн Цэрэндаш.

• Өөрөө эрүүл хэдий ч хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн эцэг болсон Цэрэн-Очир  хөгжлийн бэрхшээлтэй  хүүхэдтэй гэр бүлүүдэд туслахаар “Нарны хүүхдүүд”  ТББ-ыг Багануурт байгуулжээ. Тэдэнтэйгээ байнга уулзаж байхын тулд байртай болохоор одоо махруу ажиллаж байна.

• Монголын тэргэнцэр хэрэглэгчдийн холбооны ТУЗ-ийн гишүүн, залуу удирдагч Ундрахбаярын Чулуундаваа нь Японд 1 жил суралцаад ирсэн бөгөөд  тэтгэлэгт хөтөлбөрт хамрагдах маш олон боломж байдаг гэдгийг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд таниулж байна.

• Залуу удирдагч  Ваанчигийн Ойдов нь хэдэн жилийн өмнө Лос Анжелес хотын хүүхдийн эмнэлэгт удаан хугацаагаар эмчлүүлсэн бөгөөд “Мерси кор”-ын “Фийлд” төсөл дээр ажиллаж байхдаа хөгжлийн бэрхшээлтэй Монгол иргэдийг боловсрол, сургалт болон бусад олон салбарт боломжуудыг эрэлхийлэхэд зоригжуулж байлаа.

• Улаанбаатар хотын нийтийн номын санд ажилладаг Чой. Алтанцэцэг, Жамсранжавын Бэгзсүрэн нар Монголын хараагүй иргэдийн нийгэмлэгтэй хамтран ном хэвлэл, хамгийн орчин үеийн мэдээлэл технологийг хараагүй Монгол иргэдэд хүргэх ажлыг манлайлан хийж байна. Тэдний бичсэн төсөл Гэйтс сангаас зохион байгуулдаг Нийтийн номын санг шинэчлэх хөтөлбөрт дэлхий дахинаас ирүүлсэн нийт 324 өргөдлөөс шалгарч, Монголын хараагүй болон харааны бэрхшээлтэй иргэдийн сургалт, хөгжилд зориулан ярьдаг номын төвийг байгуулах болсон байна.   

• Хараа нь багаасаа муудсан Эрдэнэболдын Уянга Фүлбрайтын тэтгэлгээр АНУ-д суралцан, Гладис нэртэй Монголын хамгийн анхны хөтөч нохойтой буцаж ирсэн билээ. Одоо тэрээр Улаанбаатар дахь АНУ-ын ЭСЯ-нд Төгсөгчдөд зориулсан хөтөлбөрийг хариуцан ажиллаж байна.
  
  Хөгжлийн бэрхшээлтэй эдгээр болон бусад монгол иргэд 12-р сарын 3-ны өдөр бидний зүгээс онцгой анхаарал хүртэх эрхтэй, харин тэдний  ажил үйлс жилийн турш тасралтгүй үргэлжилсээр байдаг.  Элчин сайдын хувиар болон урьд нь тусламжийн байгууллагад ажиллаж байсны хувьд эдгээр хүмүүсийн байнгын хүсэл тэмүүлэл, хичээл зүтгэлийг харахад урамтай байдаг. АНУ-ын ЭСЯ-ыг төлөөлөн  хэлэхэд, Монголын улс төр, нийгэм, эдийн засаг, соёл урлагийн амьдралын бүхий л салбарт хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг оролцуулах явдлыг дэмжихэд  бага ч гэсэн хувь нэмэр оруулж байгаадаа нэн баяртай байна.
   

Эх сурвалж: http://mongolian.mongolia.usembassy.gov/

Шүхрээр үсэрсэн нь

Хvнд хэцvv сорилтын телешоугийн од «Nitro Circus» хочтой Жолен Ван Вугт, Эрик Ронер болон єєр 8 хvн хөгжлийн бэрхшээлтэй хvний тэргэнцэртэйгээр 11-р сарын 16-нд Шинэ Зеландын Матаматад ээлжит тоглолтоо дуусган онгоцноос шvхэртэйгээр vсэрч буй нь (Global Action Sports via Getty Images)

Эх сурвалж: www.caak.mn

Хараагүйчүүдийн мэдлэг, чадварыг хүлээн зөвшөөрөх цаг болжээ

Хараагүй иргэд интернэт ашиглаж, мессенжердэж, компьютерийн хэрэглээний программууд дээр ажиллаж байна гэж сонсоод МХҮХ-ны дэргэдэх Хараагүйчүүдийн нөхөн сэргээх сургалтын төвийг зорилоо.
Хараагүй иргэдийг тусгай зориулалтын компьютер хэрэглэдэг байх гэтэл тэд энгийн хэрэглээний персинал компьютер ашигладаг аж. Энгийн компьютерт дэлгэц уншигч "JOS-10" программ суулгахад л хараагүй иргэд ашиглах боломжтой болох аж. Энэ программ нь компьютер ямар үйлдэл хийж байгааг болон тухайн команд ямар үүрэгтэй зэргийг англиар мэдээлнэ. Энэ программын тусламжтайгаар харааны бэрхшээлтэй хүмүүс компьютерийг "сонсч" ажилладаг байна.

Харин хараагүй хүмүүс уг программыг ашигладаг болохын тулд англи хэлний анхан шатны мэдлэгтэй байх шаардлагатай.

Хараагүйчүүдийн компьютерийн сургалт энэ жил шинэ байранд орохоор хүлээж байгаа учир метериаллаг баазаа харгалзан одоогоор таван оюутан элсүүлжээ. Мөн Японы санхүүжилтээр 11 шинэ компьютер ирж байгаа тухай дуулгасан юм. Компьютерууд ирснээр суралцагсдынхаа тоог нэмж, хөдөөгийн иргэдийг ч хамруулах боломжтой гэнэ.

Хараагүй болон харааны бэрхшээлтэй иргэд энэ танхимд компьютерийн талаар ямар ч төсөөлөлгүй ирдэг учир компьютерийн гартай хэрхэн харьцахаас эхлээд уйгагүй хичээл заадаг юм байна. Компьютөр, англи хэлний сургалт 2008 оноос хичээллэсэн бөгөөд энэ хугацаанд 25 хүн төгсчээ.

Хичээлийг Малайзын хараагүйчүүдийн компьютерийн багш бэлтгэх сургалтад суралцсан хараагүй багш нар заадаг. Багш нар суралцагсдын нэгэн адил хараагүй хүмүүс болохоор оюутнуудынхаа өмнө тулгамдаж байгаа асуудлуудыг ойлгож, компьютерээс гадна брайль бичиг, англи хэл, орон зайн чиг баримжааны дагалдах сургалтыг мөн заадаг байна.

Хараагүйчүүдийн нөхөн сэргээх сургалтын төв нь хараагүй хүмүүсийн хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн дээрх сургалтыг үнэ төлбөргүй явуулдаг улсын хэмжээний цорын ганц байгууллага юм.

Хараагүй хүмүүсийг төрөлхийн болон осол гэмтлийн улмаас хожуу хараагүй болсон, сул хараатай гэж хуваадаг байна. Харин хожуу хараагүй болсон хүмүүс гуниг гутралд автсан, нийгмээс өөрийгөө тусгаарласан байдаг тул тэдэнд хичээл заахад бэрхшээлтэй хэмээн компьютерийн багш Т.Золжаргал хэлсэн.

Анх компьютерийн тухай төсөөлөл ч үгүй байсан энэ багш өнөөдөр дурын программ дээр ажиллах чадвартай болсноос гадна шавь нарыг нь албан байгууллагууд хүлээн зөвшөөрч ажилд авдаг болох цаг удахгүй ирнэ гэдэгт итгэдэг.

Тэрбээр ангийнхаа Ж.Лхагвадуламаар бахархаж буйгаа хэлсэн юм. Ж.Лхагвадулам анх хараагүйчүүдийн үсэг болох брайлиар уншиж чаддаггүй, англи хэл, компьютерийн анхан шатны мэдлэггүй байсан бол одоо оффисын программуудтай танилцаж, интернэтээр аялах дуртай болжээ.

Дэлхийн хэмжээнд 37 сая гаруй хараагүй хүн байдаг бол манай улсад 8000 гаруй насанд хүрсэн хараагүй иргэн, 130 мянга орчим харааны өөрчлөлттэй хүүхэд байгаа гэсэн тооцоо бий. Манай орны хувьд зөвхөн хараагүй иргэд гэлтгүй хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд ч бие даан амьдрах нөхцөл боломж муугаас гэр бүл, хамаатан садныхаа дэмжлэгийг түшиглэн амьдардаг. Тэднийг нийгэмд бие даан амьдрах нөхцөл боломжийг бүрдүүлэн ажлын байраар хангах, боловсрол эзэмших нөхцлийг нь бүрдүүлэх нь чухал.

Ер нь хараагүй иргэдэд ажлын байр дутмаг байгааг онцолмоор байна. Тэд англи хэл, компьютерийн сургалтад хэчнээн шамдан суралцаад ч өнөөгийн нийгэмд ажилтай болж чадахгүй. Тэдний авьяас чадвартайг нийгэм ойлгож, хүлээн зөвшөөрдөггүй.

Хараагүй иргэдийн сонсгол сайн. Тэднийг дуу бичлэгийн чиглэлийн болон лавлах үйлчилгээний ажилд ч авч болно шүү дээ. Хараагүйчүүд эрүүл хүмүүсийн нэгэн адил ажиллаж, амьдрах гэж сурч боловсрохын төлөө тэмцэж байна. Амьдрахын төлөө тэмцэж байгаа хараагүй иргэдийнхээ мэдлэг, чадварыг хүлээн зөвшөөрөх цаг болжээ.

М.Хангал

Эх сурвалж: www.gogo.mn

Mongolia Steps Towards Disability Equality with AAPD on their Side

“This is something we can feel nothing but good about,” - AAPD’s President and CEO, Andy Imparato, said about his recent trip to Mongolia.

His invitation to Mongolia was part of the US Department of State Speaker Program. Andy spoke with disability leaders and advocates as well as Government officials and disabled citizens of Mongolia to offer AAPD’s assistance to Mongolia in its work to implement the UN Convention on the Rights of People with Disabilities.

The UN Convention marks a global shift in thoughts and attitudes towards people with disabilities world-wide. The vision of the UN Convention is a world where people with disabilities are regarded as “perfectly capable of claiming [their] rights and making their own decisions based on their free, and informed consent as well as being active members of society.” Andy and AAPD are committed to working with the US State Department to help nations consider, implement, and achieve the vision of the UN Convention. The trip was organized by a former US Fulbright participant, Uyanga Erdenbold—a blind woman who served as Andy’s primary translator and liaison to the Mongolian leadership and people.

“The overall agenda was to share from the American experience how organizations like AAPD work together with other non-government organizations (NGOs) and the US government to achieve our goals and advance our cause,” Andy explains.

Andy’s trip ended Friday night with a dinner held in his honor at the residence of the American Ambassador to Mongolia with members of Parliament and disability leaders.

Divine Intervention

Throughout the week, Andy met with various organizations, but the most rewarding interactions were with people with disabilities themselves.
“One of my favorite interactions was visiting a nomadic family in the steppes of Mongolia and happening upon a father who had recently lost part of his leg in an auto accident. I just felt like that was divine intervention as well as a uniquely human experience. He was newly disabled, but he wasn’t letting his disability stop him.”

Mongolia’s Disabilities

Andy recounts “there is one fact that I remember vividly: there are 7,000 deaf people in Mongolia and only five (5) professional sign language interpreters.”

Mongolia ratified The UN Convention in 2008 and has since passed laws that are intended to give people with disabilities equal access under the law. These laws, to a great extent, are not being enforced. Physical and communications access is a real challenge; indeed, 95% of Mongolian buildings are inaccessible to people with physical disabilities.

Mongolian leadership also experiences a disparity regarding disability in the workplace and in education: Teachers lack the skills and the willingness to work with disabled children; government organizations refuse to pay the fines as stated by law, claiming that providing accessible government services to people with disabilities were not included in the budget; people with disabilities claim that politicians pay little to no attention to them and their concerns on the whole.

Andy gives us one example from his recent trip, regarding his guide, Uyanga:

“Uyanga has the first service dog in Mongolia and is constantly running into people, whether in restaurants or stores, that say dogs are not allowed and will not make an accommodation for her service dog. I had a meeting with a member of parliament in the Government House where they also have a ‘no dogs’ rule. The Embassy had worked out ahead of time with the Chief of Protocol to allow Uyanga’s service dog in the building; however, the Protocol Office had somehow left out the Parliamentary Medical Officer who, upon our arrival, would not let us in. We literally were being held up on the steps of the Government House.
“They were having a hard time understanding why someone who is blind should have a dog as opposed to a cane,” Andy explains as a few days later the same situation happened to him when he met with the Vice Mayor of Ulaanbaatar. Ultimately, Andy and Uyanga met with members of the media and were able to share her story, stressing the importance of service dogs to blind and low-vision individuals.

Andy also met with various NGOs, disabled persons organizations and business leaders. One Vice Minister for labor told Andy the government was trying to draw a distinction between disabled people who can work independently and those who cannot work without helpful accommodations.

“I was encouraging them not to try to make that distinction because I think most people with disabilities can work. It’s really a question of what interests drive an individual to want to work and whether a society wants to support them to make a contribution to the economy.”

What’s Happening in Mongolia Now

“Mongolia is currently in the process of reconstructing a lot of the capital city, so I particularly encouraged Government representatives to take advantage of all this new construction. Mongolia has a great opportunity to dramatically improve its accessibility. But this will not happen unless you have regulations that instruct construction companies on building design that create accessible structures.

“All the government officials seemed very open to idea and hungry to learn and were generally very interested in the American perspective from someone who has worked in the disability civil rights movement for almost 20 years,” said Andy. “It is important for us as Americans to remember that other countries still look to America to set the standards for civil and human rights.”

What it Means to Us

“The trip relates to work here [in America] because we live in an increasingly global context. America is a global leader and we are spending money all over the world so I think we have a responsibility, those of us who work in the disability movement in the United States, to share our experiences with countries that are trying to learn from us, and to help inform our own government about political movements in the other parts of the world.

“This was a valuable experience and I learned a lot. It is very interesting how similar our issues are in a dramatically different culture, and this trip reinforced my belief that we are all part of a global movement”

Source: http://www.aapd.com

Цөхөрлөөс тэмүүлэл рүү

АНУ болон гадаадын бусад орнуудад өөрийн мэргэжил боловсрол, авъяас чадвар, хичээл зүтгэлээрээ хүлээн зөвшөөрөгдөж, өөрийн орон зай, байр суурьтай болж чадсан Монгол залуус олон бий. Тэдэнтэй манай сонины АНУ дахь тусгай сурвалжлагч Г.Галбадрах уулзаж “Америкийн Монголчууд” цуврал ярилцлагаа “Нийгмийн толь” сониныхоо уншигчдад хүргэж байгаа билээ. Ингээд Б.Намираатай хийсэн доорх ярилцлагыг нь толилуулж байна. ЗОРИЛГОДОО ХҮРЭХ ТЭМЦЭЛ
НАМТРЫН ТОВЧООН:

Балжиннямын Намираа

-          1980 онд Улаанбаатар хотод төрсөн
-          1987 онд нийслэлийн 43 дугаар сургуульд элсэж 1992 онд хэлгүй сонсголгүй

болсны улмаас сургуулиас гарсан
-          1995-1997 онд 29 дүгээр сургуулийг бүрэн бус дунд боловсролын

гэрчилгээтэй  төгссөн
-          2001 онд Нийслэлийн II сургуулийг төгссөн
-          2001-2005 онд МУИС-ийг хэл шинжлэлийн бакалавр зэргээр
-          2005-2007 онд МУБИС-ийг боловсрол суд лалын магистр зэргээр төгсчээ
-          2009 оноос АНУ-ын Gallaudet University-д мастерт суралцаж буй


- Уучлаарай та хэлгүй, сонсголгүй болсон тухайгаа ярьж болох уу?

Би эрүүл саруул төрж өссөн л дөө. 12 настайдаа менингет өвчин тусч, өвчин нэлээд хүндэрсэн. Их л олон янзаар эмчилгээ хийлгэж байсаар эцэст нь нэг л сонголт дээр очлоо. Судсанд хийдэг тариа сонсголд шууд нөлөөлж сонсголгүй болгодог юм билээ. Намайг ухаангүй байх тэр үед аав ээж минь энэ сонголтыг хийсэн. Мэдээж тэд хүүхдээ алдаж байхаар, сонсголгүй ч гэсэн амьд авч үлдэхийг л хүссэн байх. Олон жил огт сонсголгүй байсны улмаас аяндаа л хэл яриа өөрчлөгдөж, муудаж эхэлсэн. Одоо ч миний ярихыг хүмүүс сайн ойлгодоггүй. Зарим нь “чи Монгол хэл сурч байгаа гадаад хүн үү гэж хүртэл асуудаг юм.

- Хэцүү хэрнээ амаргүй сонголт. Гэхдээ хүн амьд үлдэнэ гэдэг бас л их боломж биз дээ?

Эрүүл байсан хүүхэд ийм хувь заяатай эвлэрэхэд хэцүү л байлаа. Бүх л амьдрал өнгөрлөө. Би хэнд ч хэрэггүй болж хувирсан мэт бодогдсон шүү. Ийм байдалтай болмогцоо шууд л сургуулиа орхисон. Сонсохгүй, ярьж чадахгүй байгаадаа бусдаас ичиж, бас гутарч байсан. Аав, ээж минь намайг өрөвдөвч яаж ч чадахгүй. “Миний охин гэртээ л байж бай, аав, ээж хоёр нь насаар нь чамайг тэжээж чадна” гэх. Миний сэтгэлээс “Яагаад би бусадтай адил байж чадахгүй гэж”, “Яагаад би бусдаар тэжээлгээд зүгээр сууж байх ёстой” юм гэсэн бодлууд салахгүй байсан юм.

- Хүн өөрт тохиолдсон хувь заяаны хүнд нөхцөлтэй эвлэрэхгүй байх гэдэг л тэмцлийн эхлэл болдог. Яагаад гэдэг олон хариу нэхсэн бодлууд гарцыг хайх хүсэл рүү хөтөлдөг үү?

Яг сонсголгүй болсны дараа ертөнц тэр чигээрээ л хөмөрчихсөн юм шиг л санагдаж, ирээдүйгээ таг харанхуйгаар л төсөөлж байлаа. Хоёр жилийн турш эмнэлгээр явахдаа “Буцаад сонсдог болчих болов уу” гэсэн найдлага тээж явсан. Гэвч найдвар тасарч, “Хэзээ ч буцаж сонсголтой болохгүй” гэдгийг хэлсэн эмч, надад 29 дүгээр тусгай сургуулийн тухай ярьж, зааж зөвлөсөн. Энэ сургуульд орж суралцаад Монгол дохионы хэл сурч, олон сайхан найз нөхөдтэй болсондоо маш их баяртай явдаг. Яг үнэндээ тэнд суралцсан 2.6 жил надад амаргүй байсан. Сурах хүсэлтэй очсон надад тэд яг л оюуны хомсдолтой хүүхэд шиг л хандаж байлаа.

- Чухам юу нь таалагдахгүй байв?

Сургалтын хөтөлбөр, агуулга, арга зүй нь эрүүл хүүхдийнхээс огт өөр. Тус сургуульд очоод нэг юм болохгүй байгааг би шууд л ойлгосон. Ингээд сургуулийн захиралдаа өргөдөл бичиж, сургалтын чанараа сайжруулах шаардлага тавьсан. Тэр үед үнэндээ сургалтын чанар, багш нарын ёс зүй, хариуцлага гэж байгаагүй. Дөнгөж 16 настай жаахан охин тухайн үед багш нараасаа “хичээлээ заасан шиг заагаач, сурагчдад мэдэх ёстой зүйлийг нь мэдүүлээд өгөөч” гэж л шаардсан хэрэг. Харамсалтай нь хэн ч намайг ойлгож, дэмжээгүй. Тэр ч байтугай багш нарын хурлаар оруулж, бүх багш нарын өмнө зогсоож байгаад л “чи бол хамгийн муу сурагч, ёс зүйгүй, ухаангүй тэнэг, юм ойлгодоггүй” гэх мэтээр загнахад, би гомдсондоо асгартлаа уйлж байлаа. Тэр сургуулийг орхиж гарахдаа өөртөө “би заавал буцаж ирнээ, энэ сургуулийг өөрчилнө, хэлгүй сонсголгүй хүүхдүүд юу хийж чаддагийг харуулна” гэж амласан. Амьдралынхаа зорилгыг ингэж л өөртөө тавьсан .Гэхдээ энэ бол өшөө хорсол биш ээ. 16- хан настай жаахан охин өс хонзон, атаархал хорсол гэж мэдэхгүй шүү дээ. Энэ бол миний хүсэл мөрөөдөл, итгэл үнэмшил минь л байсан. Миний нүдийг нээж, амьдралын зоригийг минь зааж өгсөн болохоор 29 дүгээр сургуульдаа баярлаж талархаж явдаг.

ТҮҮНИЙ ИХ ХҮСЭЛ СУРАХ БАЙВ
- Гэхдээ мэдээж сурах их хүслээ орхиогүй биз дээ?

29 дүгээр сургуулиас гараад л би өөрийн зорилгоо тодорхойлсон. Эхлээд юу хийх вэ. Түүний дараа гэхчлэн нэг бүрчлэн бичээд ханандаа хадчихсан. Тэгээд II сургуулийн дэргэдэх “Ажилчин залуусын оройн сургуульд” орохоор очиход Рэнжин захирал нилээд цааргалж, “өмнө нь нэг хэлгүй хүүхэд оруулсан чинь сурч чадаагүй гарсан, харин чи сурч чадахгүй бол шууд гарна шүү” гэж анхааруулсан л даа. Гэхдээ би сурч чадсанаар барахгүй сургууль төгсөх Монгол хэлний улсын шалгалтад ганцаараа “онц” дүн авч байлаа.

-МУИС-д элсэхэд чамд хэцүү байсан уу?

Хэцүү байгаагүй. Би ном маш их уншдаг байсан. Бараг л “номын цагаан солио тусчих вий” гэж аав ээжийнхээ санааг зовоох хүртлээ л уншдаг байсан. МУИС-д бүртгүүлэхдээ хэлгүй, сонсголгүй гэдгээ мэдэгдэхгүй байхыг хичээж байсан. Гэхдээ тэд мэдээд “чи ярьж, сонсож чадахгүй байж яаж сурах юм бэ” гэж гайхаж дургүйцэж байсан ч би бүртгүүлж чадсан. Монгол хэл, Монгол бичгийн шалгалтаа маш сайн өгсөн. Харин гадаад хэлний шалгалтаа англиар бэлтгэж байсан ч сонсохгүйгээсээ болоод орос хэлний шалгалт өгөх ангид ороод унаж орхисон. Гэсэн хэдий ч миний үндсэн оноо өндөр байсан болохоор МУИС-д тэнцэж, хэл шинжлэлээр суралцсан л даа. Түвд хэл судалдаг байлаа.

-Хамт суралцдаг оюутнуудын зүгээс сөрөг хандлага, шоолох ч юм уу, эсвэл эвгүй байдалд оруулах тохиолдол байсан уу?

Үгүй ээ. Надтай хамт суралцаж байсан оюутнууд надад маш сайнаар ханддаг байсан. Тэд надаар их бахархана. Тэр үед МУИС-ийг “онц” дүнтэй төгссөн хоёр оюутны нэг нь би юм шүү дээ.

-МУИС-ээ төгсөөд ажилласан уу?

МУИС-ийг төгсөхөд надад Төв Номын санд нэг төсөл дээр ажиллах санал ирсэн. Гэхдээ миний зорилго номын сан биш. Тийм болохоор эхлээд 29 дүгээр сургуульд багшаар ажиллах сонирхолтой байгаагаа хэлсэн. Тэд зөвшөөрөөгүй. Ингээд би Номын санд ACIP (Asian Classic Input Priject) төсөл дээр Gallaudet-д ирэх хүртлээ ажилласан. Энэ завсраа МУБИС-д боловсрол судлалаар магистрт суралцсан. Тэгж суралцах надад хэрэгтэй байлаа. Хоёр жил суралцаад бас л “онц” дүнтэй төгссөн.

“GALLAUDET UNIVERSITY”-ИЙН ОЮУТАН БОЛСОН ТҮҮХ
- Gallaudet University-д яаж элссэн бэ?

Анх сониноос энэ сургуулийн тухай уншиж мэдсэн. Дэлхийд цорын ганц байдаг хэлгүй, сонсголгүй иргэдэд зориулсан их сургууль гэдгийг судалж мэдээд суралцахыг хүсч хөөцөлдсөн. Хандаж хүсэлт тавиагүй хүн, байгууллага бараг байхгүй дээ. Нийгмийн халамжийн газар, тойргоосоо сонгогдсон УИХ-ын гишүүн, БСШУЯ гээд бүгдэд л хандсан. Харамсалтай нь тэд энэ талаар ямар ч мэдээлэлгүй, бас ямар ч дэмжлэг үзүүлээгүй.

- Тэгээд яаж харилцаа тогтоов?

Сургуультай холбоо тогтоогоод тэтгэлэгт хамрагдах материалаа бүрдүүлж эхэлсэн. Хэрэв тэтгэлэгт хамрагдахгүй бол энэ сургуулийн төлбөр болон зардлыг би төлж дийлэхгүй. Зөвхөн нэг семистрт л 12 мянган ам.доллар төлнө гээд бод доо. Өөрийнхөө тухай, хүсэл зорилгынхоо тухай маш сайнаар ойлгуулах учиртай.

“WORLD DEAF LEADERSHIP” НЭРТЭЙ ЭНЭ ТЭТГЭЛЭГТ ХАМРАГДАЖ ЧАДСАН
Зорилгодоо хүрсэн Б.Намираа

- Хүний ямар нэгэн эрхтэн гэмтэхэд өөр нэг эрхтэн нь нөхөх маягаар илүү хөгждөг тохиолдол бий. Хэлгүй, сонсголгүй хүнд илүү хөгжил нь юу байж болох вэ?

Ургуулан бодох чадвар нь илүү хөгждөг. Сонсохгүй, ярихгүй байхдаа хүн илүү их сэтгэж, ургуулан бодох хэрэгтэй болдог гэсэн үг. Харин сэтгэлгээгээ илүү хөгжүүлэхийн тулд их унших хэрэгтэй. Уншихгүй байгаа хүн яаж хөгжих вэ.

- Сургуулиа төгсөөд цаашдын чинь зорилт?

Би сургуулиа төгсөөд Монголдоо очно. Эхлээд 29 дүгээр сургуульдаа очиж ажиллана. Гэхдээ тэд яаж хүлээж авахыг мэдэхгүй. Ямартай ч өөрийн сурч мэдсэн бүхнээ Монголын хэлгүй сонсголгүй хүүхдүүдийн хөгжил, сайн сайхны төлөө зориулах л болно. Хийж чадах бүхнээ хийнэ. Үүний төлөө л би өдий хүртэл ингэж зүтгэж байгаа. Мэдээж сургалтын хөтөлбөр, агуулга, арга зүй, технологийг ч өөрчлөх хэрэгтэй болно. Ядаж АНУ-ын түвшинд ойртуулах оролдлого хийх хэрэгтэй. Авч хэрэгжүүлж болох маш олон санаанууд байгаа. - Хэрэв 29 дүгээр сургууль чамайг хүлээж авахгүй бол яах вэ?

Надад мэдлэг болон санаа байна. Одоо бол туршлага их хэрэгтэй байна. Туршлагатай болохын тулд эхлээд л ажиллах хэрэгтэй. Энд онол, санаа ярих нэг хэрэг. Яг ажил дээр очиход шал өөр. Хамгийн гол нь энэ холбоосыг зөв олж байж л хэрэгжүүлнэ шүү дээ. Болохгүй бол хувийн сургууль байгуулаад ч болов зүтгэнээ. Гэхдээ хөрөнгө мөнгө бас л хэрэгтэй болно. Өнгөрсөн зун надтай хамт Монголд очсон манай салбар сургуулийн захирал маань 29 дүгээр сургуультай танилцаад гарахдаа “Ямар уйтгартай газар вэ? Яг л эмнэлэг шиг” гэж хэлсэн. Тэгэхээр ийм сургуулиудыг эмнэлэг шиг биш, сургууль шиг болгох хэрэгтэй байна.

Намираа! Яг үнэндээ би чамаар маш их бахархаж байна. Чамд ямар их эрч хүч, итгэл найдвар, зориг тэмүүлэл байгааг мэдэрч байна. Хэзээ ч битгий шантраарай. Зорьсондоо заавал хүрээрэй. Чамайг дэмжих маш олон хүмүүс байгаа гэдэгт чи итгээрэй.

Танд ч бас их баярлалаа. Зорьсондоо заавал хүрнээ. Одоо жил хагасын дараа сургуулиа төгсөнө. Тэгээд л зорилго руугаа зүтгэнээ. Сэтгэл ханана гэж үгүй. Зорьсондоо хүрч байж л сэтгэл амарна.

Б.НАМИРАА МААНЬ ИЛТГЭЛ ТАВИНА

Батшүр бид хоёрт Намираа сургуулиа танилцуулж, бас тусгай зориулалтын утсаар орчуулагчаар дамжуулан ярилцаж үзүүлсэн юм. Бид гурвын “зугаалга” өндөрлөж тэрбээр биднийг хаалган дээр үдэж өглөө. Тэр жижигхэн биед ямар их тэмүүлэл, эр зориг, том зорилго, хичээл зүтгэл багтаж буйг мэдрэхдээ бахархаж, бас хайрламаар.

2011 оны долдугаар сард Африк тивд болох хоёр жил тутам нэг удаа болдог Дэлхийн Хэлгүй Сонсголгүй Иргэдийн Нийгэмлэгийн чуулга уулзалтад “Монголын хэлгүй, сонсголг үй иргэдийн боловсролын асуудал” сэдвээр Намираа маань илтгэл тавина. Тэртээ нэгэн цагт гайт өвчний улмаас хэлгүй, сонсголгүй болчихоод цөхөрч суусан бяцxан охин өдгөө АНУ-д мастерт суралцаж, дэлхийд илтгэл тавьж байна. Хувь заяа гэхээсээ хичээл зүтгэл чинь чамайг ийм өндөрт авчирчээ. Үүнийг гайхамшиг гэхээс өөрөөр юу гэж нэрлэх вэ. Зорилго тань биелэх болтугай.

Эх сурвалж: http://www.gogo.mn/; Г.Галбадрах http://www.niigmiintoli.mn/