Сонсох ёстой мессэж

Cаяхан нэгэн захидал хүлээж авлаа. Захидлыг нэг уншчихаад дахин хоёр ч удаа давтан уншлаа. Яагаад гэвэл энэ захидалд Монголын ХБИ-д, ТББ-ууд тэр дундаа Монголын Сонсголын Бэрхшээлтэй Хүмүүсийн амьдралын олон талыг, туулах ёстой болдог замыг их тодорхой дүрсэлсэн байхыг олж харсан юм. Олон Улсад Монголын ХБИ-ийн амьдралыг танилцуулах үүднээс захидлыг Англи хэл дээр хөрвүүлэн тавих бодол байгаа ба энэхүү захидлыг бичсэн эзнээс нь зөвшөөрөл аван уншигч та бүгдэд энэ захидлыг толилуулж байна. 

"Сайн байна уу? 

Сонсголын бэрхшээлтэй иргэдийн төлөөлөл болохын хувьд өөрийн тухай товчхон бичье, бүх иргэдийг төлөөлж ярих гэвэл хэцүү л дээ. Сонсгол хэл ярианы бэрхшээлтэй иргэдийн хувьд боловсролын асуудал нилээн хэцүү талдаа байна. Миний хувьд 10 жилийн боловсролоо аав ээж, ах эгчийнхээ тусламжтайгаар өөрөө бие дааж эзэмшсэн гэхэд болно. Монголд ганц 29 гээд дүлий хүүхдэд зориулсан сургууль байдаг, албан ёсоор улсаас бүх дүлий хүүхдийг тэнд сургах шийдвэр гаргаж, тушаалаар суралцуулдаг байлаа. Гэхдээ ээж аав маань 29-ийн багш нартай уулзсны дараа гэртээ байлгахаар болсон. Нэг багш нь 29-д хүүхдээ сургаад бүр хэн ч биш болгоод эвдэж хаяад, сүүлдээ авахад хэцүү, хаяхад хэцүү дараатай л хүн болно доо гэсэн утгатай юм хэлсэн юм билээ.

Нэгэнт сургуульд сургахад хүндрэлтэй болохоор гэртээ дөрвөн аргын тоо болон бусад зүйл зааж өгч байсан, ерөнхийдөө би өөрөө л хүссэн зүйлсээ сурсан л даа. Гэхдээ Хими, Физик гэх мэт нарийн мэргэжлийн хичээлүүдийг бол шууд хаясан. Тэгээд Албан бус боловсролын програмаар 10 төгсөх гэрчилгээний шалгалт өгч гэрчилгээгээ авч байлаа. Тэр гэрчилгээтэй болсноор цааш их, дээд сургуульд элсэхэд амар болсон. Өөрийгөө гэрийн боловсролтой гэж маш их голдог байлаа, гэтэл олон жилийн дараа 29 төгссөн хүүхдүүдтэй танилцаж, хамт ажиллаж эхлээд үнэндээ гайхсан шүү. Тэд нар 10 жил 29-т сурсан хэдий ч бичиг үсгийн чадвар маш муу, зарим нь бичиг үсэгт тайлагдаагүй шахам байсан. Хамгийн хэцүү нь тэд ерөнхийдөө зөвхөн өөрсдийн хүрээнд, өөрсдийн соёлоор харьцдаг, олон нийтийн болоод эрүүл хүмүүсийн соёлоос үнэдээ тасархай, харь байдаг нь байсан. Хэлгүй, дүлий хүн бичгийн чадвар муутай байдаг гэж дэлхий даяар ерөнхийдөө мэдэж болох ч монголд сул сонсголтой хүмүүс нь ялгаагүй дүлий сургуулиар яваад соёлын хязгаарлалтанд ороод тийм сонин болчихсон байдаг юм билээ.

Их дээд сургуульд Баклаварт 4 жил, Мастерт бараг 2 жил нийт 6 жил сурахдаа орчуулагчтай байж үзээгүй ээ. Би өөрөө муу хэдий ч бага сага ярьдаг болохоор багш нараасаа асуух юмаа асууж, хариугаа бичүүлж аваад гардаг, ангийхаа хүүхдүүдийн хажууд сууж лекцээ бичиж авдаг, тэгээд бүх юмаа бие дааж номноос сурдаг байсан. Хааяа их бухимддаг, хувиасаа мөнгөө төлж сурч байгаа хир нь багш нараараа юу ч заалгаж чадалгүй бүгдийг бие дааж сураад явдагтаа уур хүрдэг байсан. Ангийхан маань багшийн жишээ, амьдралтай холбож ярьж байгаа хөгтэй явдал, ангийн оюутнуудын санаа оноо, асуулт зэргийг бичиж авдаггүй, бичүүлэх гэхээр уцаарлаад хичээл биш гээд өнгөрдөг байсан болохоор зөвхөн номноос уншиж, тэрийгээ лекцтэйгээ тулгах, өөрөө ном, сурах бичиг хайж олох гэх мэтээр л явж сурсан. Угаас Монгол багш нар оюутантайгаа тулж ажилладаггүй учраас энийг хангалттай гэж дүгнэдэг байсан байх.

Ерөнхийдөө сонсголын бэрхшээлтэй байх нь олон юмнаас хоцорох, мултарч үлдэх шалтгаан болдог. Өөрийгөө аль болох дайчилж амьдардаг ч заримдаа залхнаа. Шинэ хүнтэй уулзах, танилцах, хамтарч ажиллах болгондоо бүх намтар түүх, яагаад дүлий болсон, яагаад ийм байдлаар амьдарч байгаа, надтай яаж харьцвал ойлголцох боломжтой зэргийг тайлбарласаар сүүлдээ өөрөө мэдэхгүй шантардаг болчихдог юм байна. Манай Монголчууд яг одоогийн өмнө нь зогсож байгаа энэ хувь хүн нь ямар чадвартай, ямар хүн бэ гэдгээс илүү яагаад хөгжлийн бэрхшээлтэй байгаа юм, шалтгаан нь юу юм, тэгээд яаж эрүүл болом юм гээд л бидний ярих дургүй, өөрчилж болохгүй тэр асуудлыг л залхтал асуудаг.

Нийгэмд ХБ-д зориулсан шинэ боломж гарлаа, өөрчлөлт гарлаа гэдэг ч тэр нь дүлий, хэлгүй, сонголын бэрхшээлтэй хүмүүст хамаагүй байдлаар явж байна. Монголд мэргэжлийн сургуулиар бэлтгэгдсэн орчуулагч байдаггүй, мэргэшсэн, сүмд дүлий хүмүүстэй явж байгаад дохио сурсан гэх мэт орчуулагч нар байдаг, эсвэл сул сонсголтой хүмүүс өөрсдөө орчуулагч хийдэг юм. Гэхдээ маш цөөн яаж ч цуглуулаад 10 хүрэхгүй байгаа байх. Одоо энэ сонгуулиар жишээ аваад ярихад би санал өгөхгүй юм шиг байна. Хөдөөний паспорттой, хотод түр амьдарч байгаа энэ сонгуулийн нутаг дэвгэртээ санал өгөх гэхээр дүлий учраас өчнөөн тайлбар тавьж, ойлгуулах гэж махаа идэх байх, мөн ямар аргаар яаж сонууль өгөхийг сайн мэдэхгүй байгаа гээд тээршаагаад сууж байна.

Монголд ХБ иргэд хөгжиж байгаа гэдэг ч харахад дандаа тулах хөдлөх хөдөлгөөний бэрхшээлтэй, тэргэнцэртэй, хараагүй иргэд байна. Дүлий иргэд үнэндээ орхигдож байна шүү. Ганц нэг хүн сургууль төгссөн, сургуульд элссэнийг амжилт, үсрэлт гэж дүгнэж болохгүй байх. Тэр хүмүүсээр жишээ авахаас бус өөр бусад хэрэгтэй юм одоогоор гараагүй байх шив дээ.

Гадагш сурах тухайд гэвэл Монголын дүлий хүмүүсээс нутагтаа TOEFL, IELTS өгөөд сургуульд шалгарсан хүн үнэндээ байдаггүй штэ. Галладуетийг өмнө нь нэг ах төгссөн, одоо нэг охин сурч байгаа. Энэ хүмүүс 2-3 жил тэндээ тэтгэлэгээр англи хэл сурч байж цааш магистрын түвшний сургалтанд орсон хүмүүс байдаг юм. Өөр хэд хэдэн дүлий залуус англи хэлний сургуульд нь элссэн ч хувиасаа төлбөрөө төлж дийлэхгүй гарсан юм билээ.

Монголд англи хэлний сургалтын төвүүд дүлий хүнийг бараг авдаггүй, авлаа гэхэд багш нар нь харьцаж, зааж чадахгүй, дохио мэддэггүй учраас бас л биеэ даагаад сурах болдог. Тэгээд олон улсын стандартад тэнцсэн шалгалтыг нь өгье гэхээр бас шалгалта авах газар олддоггүй юм билээ.

Дүлий иргэдийн нийгэмлэгийн хувьд дүлий хүмүүс ерөөсөө нэгдэж чадахгүй байна. Дүлий хүмүүсийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг 44 ТББ байгаа. Гэхдээ дарга нар нь хоорондоо таарамж муутай, ихэнхи ТББ нь бусдыг дагаж байгуулсан ч ур чадвар хүрэхгүй, үйл ажиллагаагаа явуулж чадахгүй болоод ажилладаггүй юм шиг билээ. 

Дэлхийн дүлий иргэдийн холбооны гишүүн Монголын Дүлий Иргэдийн Нийгэмлэг гэж байгаа. Гэвч даргых нь эрх аль 2007 онд дууссан, хэсэг дүлий хүн нэгдэж хурал зарлаад 2007 онд өөр хүнийг даргаар сонгосон ч хуучин дарга нь тамга тэмдгээ өгөхгүй зугтаагаад өнөөг хүрсэн. Одоог хүртэл өөрийгөө дарга гээд гадаадад хурал зөвөлгөөнд явсаар байгаа. Харин дотооддоо юу ч хийдэггүй. Даргаа солих гээд ядчихсан, дарга нь заавал таг дүлий, хэлгүй хүнд л тамгаа өгнө гэж зүтгээд бас сүүлдээ дүлий хүмүүс өөрсдөө дүлий, сул сонсголтой хүмүүс тусдаа байх нь зөв, хоёр тусдаа холбоо байгуулвал зөв гэсэн юм ярьж гарч ирээд асуудал үүсээд байгаа юм билээ.

Таныг сурах боломжийн талаар асуусан болохоор өөр дээрээ жишээ аваад сонсголын бэрхшээлтэй, хэлгүй дүлий хүмүүс яаж амьдарч, сурч байгаа талаар нуршуу юм бичлээ. Дүлий хүмүүсийн байдлыг ойлгоход бага болов ч тус болно гэж бодож байна.

Уншсанд баярлалаа.

Хүндэтгэсэн,

Монгол улс хүртээмжтэй орчиныг бүрдүүлэх ёстой.

Өнөөдөр, би, амьдарч байгаа орчиноо хүртээмжтэй байдал талаас нь харуулсан хэдэн зураг тавиж та бүгдтэй хууваалцахыг хүслээ.  

Гадны оронд амьдарч байгаадаа бардуулах гэсэн үүднээс биш, харин хүртээмжтэй орчинг хэрхэн бүгдэд \бэрхшээлтэй болон бэрхшээлгүй гэдгээс үл хамааран\ зохистой хийж болох вэ гэсэн шийдэлийг түгээхийг зорилгоо болголоо.

Миний хамгийн их хэрэглэдэг нийтийн тээвэр бол цахилгаан - галт тэрэг. Ихэнхдээ галт тэрэгний шал нь гаднах тавцантайгаа нэг түвшинд байдаг ба тэргэнцэртэй шууд орход хүртээмжтэй байдаг. Галт тэрэг зогсход төмөр тавцан гарч ирээд, хөдлөхөд нь цааш ордог. 

Хоёр вагон тутам хүртээмжтэй 00-ийн өрөөтэй. Ингэхдээ ямар ч хүнд зохистой, хүртээмжтэй байхыг бодолцсон ба орон зай нь хангалттай байдаг.

Зарим хуучин болон орон нутгийн галт тэрэгнүүдэд хэрэглэдэг өргөгч лифт.

Энэ бол автобусанд яваа ХБ-тэй зорчигчийн зорьсон буудалдаа буухдаа дарах товчлуур.  

Дээд талын дэлгэцээр буух буудлаа харна. Сонсголын бэрхшээлтэй хүмүүст их хүртээмжтэй.  Мөн буудал бүрийг урьдчлан зарладаг тул харааны бэрхшээлтэй хүмүүст мөн хүртээмжтэй.

Энэ бол тэргэнцэртэй хүмүүст орход тусалдаг нугасан тулгууртай  налуу зам. Үүгээр ХБИ-ээс гадна, настангууд болон тэрэг түрсэн ээжүүд их явдаг. Монголд хэрэглэхэд их боломжтой, өртөг багатай шийдэл гэж бодож байгаа.

Шуудангийн Газар.

Төмөр зам руу орох гарц\орц нь энгийн шатнаас гадна налуу замтай.

Галт тэрэгний хуваарийн тухай мэдээлэл нь тоон самбар болон зарлал хэлбэрээр зарлагддаг байдал нь мэдээллийн хүртээмжтэй байдлыг хангаж байдаг.

Автобусанд байсантай ижил мэдээллийн систем. Товчлуур, Тоон Самбар, Дуут Дохио.

Товчлуур нь тэргэнцэртэй болон өөр ямар ч хүнд хялбар байх өндөрт байрлсан ба зөөлөн даралттай.

Нэгэн ТВ сувгаар ийм нэгэн хүн хөтлөгч хийж байхыг харлаа.  Харин  Монголд бидэнд ХБИ-р ТВ-ийн нэвтрүүлэг хөтлөхийг зөвшөөрөх үү? Та юу гэж бодном?  

Inaccessible Mongolia/Хүртээмжгүй Монгол

Today I am posting some pictures of ramps built improperly in Mongolia. Those are just few of many ramps built in Mongolia without knowing the real needs of People with Disabilities. It is not enough just to built ramps. Main thing is it has to be accessible, usable by any PWD without any external support. The consequence of this improper facilities are negative impact on people who are in condition to use them daily. People loose their self confidence and feel as humiliated. PWDs feel themselves as segregated and discriminated.The pictures are collected by members of Disability Community of Mongolia.

Хөгжлийн Бэрхшээлтэй Иргэдэд зориулж байгуулсан гэх боловч тэдний бодит хэрэгцээг бодолгүй барьсан зарим налуу замуудын зургуудыг тавьж байна. Энэ зурагнууд бол Монголд "буруу" баригдсан олон тооны жишээнүүдийн зөвхөн нэгээхэн хэсэг нь юм. Налуу Замыг зөвхөн байгуулах нь чухал биш. Хамгийн гол нь өөр хэн нэгний тусламжгүйгээр өөрсдөө ашиглаж чадахуйц Хүртээмжтэй байх нь чухал юм. Өдөр тутам эдгээр налуу замуудыг хэрэглэхээс өөр аргагүй байдаг Хөгжлийн Бэрхшээлтэй Иргэдэд энэхүү буруу шийдэл нь маш сөрөг нөлөөтэй байдаг. Энэ нь юуны түрүүнд тусгаарлагдмал, ялгаварлан гадуурхлтыг бий болгодог. Тусгаарлагдсаны улмаас ХБИ-д өөртөө итгэх итгэлээ алдаж, доромжлуулсан мэт сэтгэгдэлтэй үлддэг. Эдгээр зургуудыг Монголын ХБИ-ийн нийгэм, хамт олны гишүүд цуглуулав.

"Налуу Зам" хөдөлгөөн: Нэг алхам урагшаа

“Тэргэнцэрээр явдаг хүнд тохиолдох бэрхшээл мундахгүй. Орох гэсэн байрных нь гадаа налуу зам байхгүйн улмаас тэр хүнийг гар дээрээ өргөж оруулхаас өөр аргагагүй болдог. Ингэх тохиолдол бүрт би түүнд тусалж чадахгүй ч ямагт “хувь хүний өөртөө итгэх итгэл, нэр төрийг гутаах юутай амар арга вэ гэж бодогддог ” хэмээн 21 настай, өөрөө тэргэнцэр хэрэглэдэг Танзила Кхан хэлэх нь.

Танизила Кхан бол Пакистан улсын Лахор хотод суралцан аж төрдөг. Тэрээр хувцасны загвар зохион бүтээх чиглэлээр Пакистаны Дээд Сургуульд суралцдаг ба Шри – Ланка улсад нэгэн удаа очиж тэндэхийн залуучуудтай ярилцсаны дараагаар, өнгөрсөн оны 9-р сараас эхлэн “Налуу Зам Хөдөлгөөн”-ийг санаачлан хэрэгжүүлэх болсон юм.

Тэрээр “Хөдөлгөөний маань үндсэн зорилго бол ямар ч барилга байгууламж барьсан бай налуу зам бол зайлшгүй нэг хэсэг нь бай ёстой гэсэн ойлголтыг төрүүлэх явал юм” хэмээжээ. Налуу зам нь зөвхөн Хөгжлийн Бэрхшээлтэй Иргэдэд \ХБИ\ зориулсан биш юм. Түүгээр чинь настай хүмүүс, жирэмсэн эхчүүд, эсвэл түр зуурын гэмтэл авсан хүмүүс явж орох гэсэн газартаа орж чаддаг байх юм.

Өнгөрсөн оны 12 сарын 03-нд албан ёсоор нээлтээ хийсэн хөдөлгөөнд 300 гаруй сайн дурынхан бүртгэгдээд байгаа ба тэдний ихэнх нь Пунжаб болон Лахор нутгийн хүмүүс юм. Хөдөлгөөн Пакистан ба Шри-Ланка улсуудад нэгэн зэрэг эхэлсэн ба орон нутгийн хүмүүс яагаад налуу зам барих ёстойг сайн ойлгодог болоод байгаа гэж Танзилаа хэлж байна.

Пакистан улс ХБИ-ийн Хүний Эрхийн тухай НҮБ-ын Конвенцид нэгдсэн орны тоонд ордог ч төрийн байгууллагууд нь хүртэл ямар ч налуу замгүй байдаг. 14 наснаасаа хойш янз бүрийн нийгмийн халамжийн төслүүдэд идэвхитэй оролцож ирсэн Танзилаа “Би хөгжлийн бэрхшээлтэй болж төрсөн маань нээх сайхан, гайхуулаад байх зүйл биш л дээ. Харамсалтай нь нийгэмд “хэвийн, энгийн” гэж тооцогддог нөхцөл надад зохихгүй юм”

“Миний энэ тэмцэл миний өдөр тутам тулгардаг нөхцөлтэй минь холбоотой юм. Би их адал явдалтай сонирхолтой ажлыг эхлүүллээ, үүнийгээ цааш үргэлжлүүлнэ гэж найдаж байна. Байгууламжууд налуу замгүй ийм нөхцөлтэй байх болсон нь ХБИ-ний буруу биш, харин энэ бүхнийг зүгээр л хараад зогсож байгаа хирнээ юу ч хийхгүй байгаа нийгмийн буруу гэлтэй”    

Хөдөлгөөний удирдах зөвлөлд 7 хүн байдаг ба ХБ-тэй нь зөвхөн Танзилаа юм. Өөр нэгэн гишүүн нь хуулийн оюутан Вагас Иршад Рана ба тэрээр “Манай нийгэмд ХБИ-д эрхээ эдэлж чадахгүй байна” гэжээ.

Байгууламжийг илүү хүртээмжтэй болгохын тулд зөвхөн налуу зам л барих хэрэгтэй гэвэл бас том эндүүрэл болно. “Та бие засмаар байна гэж төсөөл дөө. Хажууд чинь 00-ын өрөө байсаар байтал тэргэнцэр чинь орхооргүй нарийн хаалгатай байвал та яах уу”

“Налуу Зам” хөдөлгөөний гишүүд энэ оны 1-р сард Эдвард хааны нэрэмжит Их Сургуульд ХБИ-ийн эрхийн талаар сургалт зохион байгуулсан ба цаашид 4-р сард Пунжабын Их Сургууль ба Куннайрдын Коллежид ийм сургалтуудыг зохион байгуулхаар болоод байгаа аж. Түүнчлэн, ХБИ-ийн оролцсон хувцас дизайнын “Хүний Эрхийн Фестиваль” зохион байгуулах ба алдарт “TED”-ийн шоунд оролцхоор ажиллаж байгаа юм.

“The Express Tribune” сонинд 2012 оны 3 сарын 22-нд нийтлэгдэв.  

Эх сурвалж: http://tribune.com.pk

Сандалт Ээж

Ху Яухуа бол одоо 55 настай. Тэрээр 13 настайдаа галт тэрэгний ослоор хоёр хөлнөөсөө хагацсан, амьдралынхаа 37 жилийг нийгмийн халамжийн байгууллагад хүүхдүүдийг өсгөхөд зориулж ажиллаж байгаа бас нэгэн гайхамшигт эмэгтэй юм. Ху Яухуа 130 гаруй хүүхдийг өсгөсөн өрлөг ээж нь юм. Өдөр тутмын амьдралдаа  хиймэл тулгуур эрхтэнгүйгээр хоёр жижиг сандалын тусламжтйгаар явдаг ба үүнээс нь улбаалан хүүхдүүд түүнийг “Сандалт Ээж” гэж авгайлах болжээ.

“Сандалт ээж” маань бага насандаа өнчирж, өөрийн амьдралыг Ингтаны нийгмийн халамжийн газарт хүүхдүүдийг өсгөхөд зориулж байгаа нэгэн. Золгүй осол болсоны дараа тэрээр энэ л газар амьдралд итгэх итгэлээ эргүүлэн авсан ба тэрбээр энэхүү ажилдаа түүртдэггүй, хүүхдүүдийг асарч халамжлан өсгөж байгаадаа аз жаргалтай байдаг байна. 

Орчуулсан: Ж. Дуламсүрэн

Нью-Йоркийн хөлгүй марафончин

Ланс Бенсон 36 настай бөгөөд төрөлхийн хоёр хөлгүй ч энэ байдалдаа найр тавьж, бууж өгөөгүй хүн юм. Тэрбээр спортын арга хэмжээнд гулгагч банзан дээр сууж хоёр гарын хүчийг ашиглан уралдаж оролцдог. 2005 оны Нью-Йоркийн Марафон уралдааныг тэр 3 цаг 37 минутын хугацаанд туулсан ба түүнчлэн 2006 оны Маяамигийн Марафонд өрсөлдөж байжээ.

Бенсоны уралдааны замтай холбогдсон түүх 2004 онд энгийн дасгал сургуулилтаас эхэлжээ. Нэгдсэн Улсын хэмжээнд Бенсон нь 42.15 км-ын Марафонд гулгагч банзан дээр сууж уралддаг цорын ганц уралдаанч юм. Хүүхэд байхдаа тэргэнцэр дээр суухаас татгалзан, хөлд орох ойндоо буюу 2-3 насандаа хиймэл хөлийн тусламжтайгаар алхаж сурсан хүний хувьд ийм шаргуу байх нь аргагүй юм даа.

Орчуулсан: Ж. Дуламсүрэн

Нэг хөлтэй Нэгдсэн Улсын Аварга бөх.

Аризона мужийн Их Сургуулийн оюутан Антони Роблес зөвхөн ганц хөлтэй. Гэвч энэ нь түүнийг сонгомол барилдаанаар жиндээ улсын аварга болоход огтхон ч саад болоогүй юм.

Хорвоод мэндлэхдээ нэг хөлтэй төрсөн Антони Роблес 56 кг-ийн жинд Айвогийн Мэтт Мак Донахью-тай барилдаж 7-1 онооны харьцаатайгаар ялалт байгуулжээ. Роблесийн гурав хоногийн гайхамшигт хичээл зүтгэл нь түүнд “Шилдэг бөх”-ийн шагнал авчирсан байна.

Тэрбээр Мэтт Мак Донахью-тай барилдахдаа, эхний хэсгээс л санаачлагыг гартаа авч өрсөлдөгчөө илт давуу байдлаар шахаж барилдсаар 7-0 харьцаатайгаар эхний үейиг дуусган улмаар барилдааныг бүхэлд нь ялсан юм. Роблес өөрийн гарын шууны  бярыг голчлон ашигладаг ба тэрээр үүнийгээ “Суга таяг хэрэглэдэг маань бяр суухад ихээхэн нөлөөлсөн, энэ нь миний давуу тал” гэж онцлон хэлжээ.

Орчуулсан: Ж. Дуламсүрэн

Mongolia: Ulaanbaatar Grapples With Challenge of Equal Access for Disabled

Munkhtulga Tseveldorj is successful for a 22 year old. Author of two poetry books, he has a third on the way. He’s a good student in the library management program at the Mongolian Institute of Arts and Culture. And he is one of the very few physically disabled Mongolians working on a university degree.

Though he is "handling classes fine,” attending lectures is a challenge. Tseveldorj was born with cerebral palsy—a condition that renders him unable to control his motor movements. He speaks and walks with great difficulty, but cheerfully declares "there is no limit to inspiration," when asked about living with his condition. In Mongolia, many people with physical disabilities are effectively confined to their homes. Like most developing countries, Mongolia lacks public infrastructure such as ramps. School can be just five steps out of reach for a wheelchair-bound child.

Only a handfull of buildings in Ulaanbaatar are equipped with ramps, says Chuluundolgor Bat of the Mongolian Association of Wheelchair Users. Rendered paraplegic in an accident when she was 16, Bat says the only reason she finished college was thanks to constant family assistance.

"I always had a family member by my side throughout college to carry me [up staircases] to my classes. Not everyone is as fortunate to have supportive families who can afford the time and money," she says.

Mongolia ratified the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities in 2009, scripting several laws on disabled persons’ rights into the constitution, such as inclusive education, access to public transport and the right to employment. But few mechanisms exist to implement or monitor implementation of laws, says Selenge Sambuu, director of the Association of Parents of Disabled Children (APDC), a non-profit that campaigns for legislation to address disabled children’s needs.

"There's nothing happening to properly survey and diagnose children and categorize their disabilities,” she says. “Often it's poorly qualified doctors or even teachers who decide if a child is disabled simply because the child is not doing well at school.” Sambuu tells the story of a village toddler diagnosed with cerebral palsy by local medical workers. When he was 16, a visiting team of German doctors identified him as autistic.

"Improper diagnosis is like closing the door on a child. Early intervention is a must to help these children," she says.

Many children with physical disabilities are not accepted by mainstream schools and often end up segregated in special-needs schools where they are prepared for a life separate from society.

Including disabled children in regular schools provides a motivating environment for disabled children and sensitizes able-bodied children, says Sambuu: "When kids understand disabled people are normal except for an impairment, as adults they won't harbor negative attitudes about disability."

Even worse, most disabled children don’t attend school at all.

According to a 2008 survey by the Ministry of Social Welfare and Labor, only 21 percent of disabled children attend regular schools, while 5.8 percent attend special-needs schools. The rest, the report suggests, simply don’t go to school.

Such segregation often starts a vicious cycle of poverty. The State Social Welfare Office estimates that nearly 80 percent of disabled persons in Mongolia live below the poverty line. With government benefits for disabled persons at 30,000 tugrik (approximately $23) per month and another 30,000 tugrik per quarter to cover medical expenses, most disabled persons are unable to afford the treatment they need, activists say.

Zulaa Batchimeg, whose five-year-old daughter Emuujin was born with hip dysplasia – an abnormal development of the hip joints – has seen doctors’ bills send the family into debt. Batchimeg recently spent over a million tugrik (almost $800) on surgery and medicines, most of it borrowed. Although medical care is technically free in Mongolia, specialized surgery and related costs are extra.

For physically disabled adults, many of whom were denied proper education when they were young, employment prospects are bleak. Only about 2 percent of 69,000 adults with disabilities surveyed by the Independent Trade Union of Disabled Persons of Mongolia, a lobby, have salaried jobs. “And they are usually people with mild to moderate disabilities sustained mainly from injuries or accidents,” as adults, said Enkhbayar Luvsdamba, the union’s director. People with congenital impairments "almost never" secure proper jobs.

This is despite a government decree mandating companies employ one disabled worker for every 25 able-bodied. Failing that, employers are required to pay a fine equaling half the minimum salary (about $54 per month) to the Social Welfare Fund for Disabled persons. But that legislation does little to change attitudes in the workplace.

"Most companies prefer to pay the fine rather than spend more to make arrangements to accommodate disabled persons," said Luvsdamba.

Source: http://www.eurasianet.org/node/64555

Швейцарын Хөгжлийн Бэрхшээлтэй Иргэдийн амьдралаас...

Хатагтай Олга Манфреди - Швейцар улсын, Цюрих мужийн Хөгжлийн Бэрхшээлтэй Иргэдийн Зөвлөл" байгууллагын Хуулийн Менежер.   

Блогоо шинэчлэгүй их удажээ. Өдөр нь хичээл, ном гэсээр ухаан жолоогүй завгүй явах юм харин орой нь болхоор тэнд уг нь нэг блог гээд юм нээчихсэн байгаа шүү дээ гэж бодогдоод байх юм . Блог маань уг нь Монголын ХБИ-дэд зориулж олон улсын мэдээлэл хүргэж, мөн Монголд болж байгаа үйл явдлыг гадныханд мэдээлэх, нэг ёсны гүүр болгох зорилгоор нээсэн юм.

Ингэхийн ч ач холбогдол бас байгаа юм. Учир нь олон улсын түвшинд Хөгжлийн Бэрхшээлтэй Иргэдийн асуудлыг хэзээ хэзээнээс илүү их анхаарах болсон, үүнийгээ дагаад ч, бусдаас суралцах, дэмжлэг авах, мэдээлэл солилцох зэрэг олон талын боломжууд улс орнуудын Хөгжлийн Бэрхшээлтэй Иргэдэд нээгдээд байгаа. Боломж ихэсч байнаа гэдэг чинь, наад зах нь, Монголын Хөгжлийн Бэрхшээлтэй Иргэдийн ТББ-уудад нээгдэх санхүүжилтийн “тогоо” нь томорч байгаа ба өөр хоорондо “хорлонтойгоор” өрсөлдөх шаардлагагүй болж байгаа гэсэн үг юм.

За бага зэрэг хадуурчлаа. Үндсэн сэдэврүүгээ орьео. Өчигдөр найзынхаа тусламжтайгаар Швейцарын Цюрих мужийн Хөгжлийн Бэрхшээлтэй Иргэдийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг нэгэн Төрийн Бус Байгууллагатай танилцах завшаан тохиолоо. Тиймээс сонссон, харснаа та бүгдтэйгээ  богинхон ч болов хуваалцахыг хүссэн юм.

Миний очсон байгууллагыг “Цюрих мужийн Хөгжлийн Бэрхшээлтэй Иргэдийн Зөвлөл” гэдэг ба тус байгууллагын хуулийн менежер Олга Манфреди намайг хүлээж аван 3 цаг гаруй Швейцарын Хөгжлийн Бэрхшээлтэй Иргэдийн хөдөлгөөний түүхэн замнал, хөгжил, өөрийн байгууллага болон хийж байгаа үйл ажиллагааныхаа талаар ярилцсан юм. Тэрээр 10 гаруй жилийн өмнө ослын улмаас нуруу нугасны гэмтэлтэй болсон  ч хуулийн мэргэжлийг эззэмшсэн “мундаг” эмэгтэй байна лээ.

ТББ-ых нь үндсэн үйл ажиллагаа бол барилга байгууламж болон зам тээврийн хэрэгслийн хүртээмжтэй байдлын асуудлаар нөлөөллийн үйл ажиллагаа явуулах. Энэ үйл ажиллагааг Тэгш Эрхийг Хангах үндсэн зорилгынхоо хүрээнд хэрэгжүүлдэг ба үүнийгээ мэдээлэл түгээх,  зохион байгуулалттай нөлөөлөл явуулах, ба лоббиддох аргаар хэрэгжүүлдэг байна. Мөн энэ байгууллагын хувьд хэрэв тодорхой ХБИ-ээс гомдол хүсэлт ирэх юм бол түүний эрх ашгийн төлөө тэмцэх, улмаар шүүхэд хандаж асуудлыг шийдвэрлэх идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулдаг нь ихэд сонирхолтой ба суралцмаар санагдсаныг хэлэх нь зүйтэй байх.

ТББ нь нийт 7 байнгын ажилтантай \гэвч бүтэн цагаар ажилддаггүй\ ба үүний 4 нь мэргэжлийн архитекторчид байдаг нь их сонирхолтой санагдсан. 

Дөрвөн  архитекторчид нь тус бүр өөрийн дагнасан чиглэлтэй.  Тухайлбал, нэг нь зөвхөн харааны бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан дэд бүтцийн зургийг боловсруулдаг бол, хоёрдахь нь сонсголын бэрхшээлтэй хүмүүст, гуравдахь нь өндөр настангуудад бол дөрөвдахь нь тэргэнцэртэй иргэдэд зориулсан хүртээмжтэй дэд бүтцийн шийдлийг боловсруулдаг.

Мөн тэдний багт, Хөгжлийн Бэрхшээлтэй Иргэдийн асуудлаар хийсэн ажил, амжилтын түүх болон бусад төрлийн нийтлэлүүдийг бичиж боловсруулан түгээх ажлыг хийдэг гишүүн байдаг нь манай ТББ-ын хувьд суралцхаар зүйл гэж бодогдож байлаа.

ТББ-ын жилийн санхүүжилтийн 80%-ыг орон нутгийн төр захиргаа болон улсын төсвөөс олгодог харин үлдсэн 20%-ийг нь архитекторын шийдлүүд гаргаж өгсөний төлөөх төлбөр болон захиалгаар хийх сургалтуудаас олдог юм байна лээ. Захиалгын сургалтын хувьд, жишээлбэл Онгоцны Буудал олон нийтийн байгууллагын хувьд бүгдэд хүртээмжтэй байх ёстой шаардлагатай байдаг. Үүнийг нь орон нутаг бол төр засаг нь шаарддаг ба шахдаг. Тиймээс Онгоцны Буудал “бид бүгдэд хүртээмжтэй байхыг хүсэж байна. Гэвч яаж ийм болох вэ? Бидэнд туслах хэрэгтэй байна” гэсэн хүсэлт гаргадаг байна. Хариуд нь Орон Нутгийн Захиргаа “Цюрих мужийн Хөгжлийн Бэрхшээлтэй Иргэдийн Зөвлөл” ТББ мэтийн мэргэшсэн байгууллагад хандаж сургалт хийж өгөхийг хүсдэг ба сургалтын төлбөр нь Орон Нутгийн төсвөөс гаргадаг юм байна.

Улиралд доод тал нь 2-4 удаа давталттай хийгддэг сургалтын агуулга нь зөвхөн тэргэнцэртэй иргэдийн асуудлаар хязгаарлагддаггүй харин бүх төрлийн бэрхшээлтэй хүнтэй ажиллах, тавтай орчин бүрдүүлж өгөх мэдлэг чадварыг суулгадаг нь онцлогтой. Өөрөөр хэлбэл, зөвхөн өөрийнхөө л өмнө байгаа асуудлыг шйидүүлэх гэдэг бус харин бүх төрлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн эрх ашгийн өмнөөс дугардаг байдал нь зөвхөн гишүүддээ тааламжтай байгаад зогсохгүй хамгийн гол нь асуудлаа шийдвэрлүүлэх гээд байгаа Төр Засаг, Хувийн Хэвшлийнхэнд итгэл төрүүлдэг гэж хатагтай Олга Манфреди онцолж байна лээ.

Миний бие цаашид Швейцарт байх хугацаандаа энэ байгууллагатай улам их танилцаж үйл ажиллагаанд нь оролцохыг бодож байгаа. Ингэхдээ, оролцсон үйл ажиллагааны тэмдэглэлээ та бүгдэд хүргэж байхыг зорьж байгаа. Энэ нийтлэлийг өндөрлүүлэхийн өмнө хатагтай Олга Манфредийн хэлсэн зарим сургамжтай үгсийг бичиж үлдээмээр санагдлаа:

“Нэг л асуудлын талаар олон хүмүүс нэгэн зэрэг Төр Засагт хандаж шийдвэрлүүлэх гэж оролдох юм бол Төр Засаг үүнийг чинь шийдэж өгөхгүйгээс гадна, хүлээж авахгүй. Өөрөөр хэлбэл ХБИ-д нэг л дуу хоолойтой байж чадахгүй  бол тэдний асуудал хэвээр байх болно. Энэ нөхцөлд Төр Засаг ба Хувийн Хэвшлийнхэн, ХБИ-дийг өөрсдөө юу хүсэж байгаагаа мэдэхүгүй байна гэж хардаг”

 “Миний үеийнхэн бол ХБИ-ийн эрхийн асуудлаар тэмцэж байгаа 2 дахь үе юм. 1 дахь үе маань олон сайхан санаатай байсан ч эв нэгдэл байгаагүй. Тиймээс тэднийг дэмжихээсээ илүү үл ойшоогчид нь олон байсан. Харин бидний үед эв нэгдэлтэй байдал маань биднийг хариуцлагатай гэж харуулдаг болсон. Ингэснээр биднийг дэмжигчид улам нэмэгдэж байгаа. Биднээс шаардлага хүлээж авахыг хүсэхгүй байгаа хүмүүсийн хэрэглэдэг гол арга бол биднийг хагалах явдал юм”

Хэдийгээр бидний ярилцлага гурван цаг үргэлжилж олон зүйл сонссон ч харамсалтай нь нэг удаагийн нийтлэлээр бүгдийг багтааж амжихгүй нь бололтой.

Тиймээс уншигч Та сонирхсон асуултаа энэ блогт бичиж магадгүй орхигдуулсан зүйл байвал улам дэлгэрүүлж бусад уншигчиддаа илүү мэдээлэл өгхөд минь хичээнгүйлэн туслахыг хүсье!